جزئیات زیاندهی بزرگ ایران خودرو و سایپا

 طبق آخرین آمار رسمی اعلامی، دخل و خرج خودروسازان بزرگ کشور همچنان با هم نمی‌خواند، چه آنکه «مبلغ فروش» محصولات آنها با «مبلغ بهای تمام‌‌شده تولید»شان همخوانی ندارد. بنابر گزارشی که خودروسازان در قالب صورت‌های مالی تلفیقی به بورس کالا ارائه داده‌اند، ایران‌خودرو و سایپا از محل اختلاف مبلغ فروش و مبلغ بهای تمام‌شده تولید زیان کرده‌اند. به عبارت بهتر، غول‌های جاده‌مخصوص در مجموع محصولات خود را با قیمتی کمتر از هزینه‌های تولید به فروش رسانده‌اند. این نکته را نیز نباید فراموش کرد که قیمت اعلامی برای فروش خودروها، بدون در نظر گرفتن هزینه‌های مالی است.

دو خودروساز بزرگ کشور در مجموع طی سال گذشته حدود ۹۹۴هزار دستگاه انواع محصول سواری و وانت را به فروش رسانده‌اند که فروش این تعداد خودرو، درآمد خامی بالغ بر ۲۴۷هزار میلیارد تومان برای آنها به ارمغان آورده است. این در حالی است که مبلغ بهای تمام‌شده تولید ۹۹۴هزار دستگاه خودروی فروخته‌شده، کمی کمتر از ۲۷۷هزار میلیارد تومان بوده است. بنابراین در مجموع طی سال ۱۴۰۱ چیزی حدود ۳۰هزار میلیارد تومان زیان از محل اختلاف مبلغ فروش و مبلغ بهای تمام‌شده تولید، نصیب ایران‌خودرو و سایپا شده است.

از سوی دیگر، با یک حساب سرانگشتی این نتیجه حاصل می‌شود که در سال گذشته هر یک دستگاه محصول خودروسازان به طور متوسط حدود ۲۵۰میلیون تومان در درب کارخانه به فروش رفته است. از طرفی، با توجه به مبلغ بهای تمام‌شده تولید و مبلغ فروش، خودروسازان بزرگ کشور روی هر محصولی که سال گذشته فروخته‌اند به طور میانگین ۲۹میلیون تومان زیان کرده‌اند. نکته دیگر اینجاست که کسری دخل خودروسازان در سال ۱۴۰۱ و نسبت به ۱۴۰۰، بالغ بر ۲۰هزار میلیارد تومان رشد کرده است.

اینکه دخل‌و‌خرج خودروسازان در سال ۱۴۰۱ با هم تناسب نداشته، اتفاق عجیبی در خودروسازی کشور به نظر نمی‌رسد، زیرا در بیش از یک دهه گذشته معمولا این اتفاق رخ داده است. در واقع پس از باز شدن پای شورای رقابت به قیمت‌گذاری خودروهای داخلی و شکل‌گیری سیاست قیمت دستوری، تعادل نسبی بین درآمد فروش و هزینه تولید خودروسازان به هم خورد و آنها وارد فاز زیاندهی شدند. همین چند روز پیش اعلام شد زیان انباشته خودروسازان در پایان سال ۱۴۰۰ به حدود ۱۳۰هزار میلیارد تومان رسیده؛ زیانی که البته تنها به سه شرکت خودروسازی مادر (ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو) تعلق داشت و به‌اصطلاح تلفیقی نبود. این زیان انباشته را بسیاری از کارشناسان و فعالان خودروسازی در درجه اول ناشی از قیمت گذاری دستوری می‌دانند، سیاستی که حالا وارد یازدهمین سال خود شده است.

منهای این اتفاق کلی، سال گذشته ماجرای دیگری رخ داد که شرایط را برای خودروسازان سخت‌تر کرد و بر زیان آنها افزود. این اتفاق، «فریز قیمت» بود که سبب شد فاصله بین مبلغ فروش و مبلغ تمام‌شده تولید خودروها افزایش یابد و در نتیجه، دخل خودروسازان بیش از قبل دچار کسری شود. سازمان حمایت و ستاد تنظیم بازار که تا قبل از بازگشت شورای رقابت مرجع تعیین قیمت خودرو بودند، در آذر ۱۴۰۰ مجوز افزایش قیمت ۱۸درصدی خودرو را صادر کردند، اما تا فروردین امسال و به مدت ۱۶ ماه اجازه رشد قیمت به خودروسازان ندادند. هرچند در ابتدای امسال این طلسم شکست، اما به نظر می‌رسد با توجه به سال مهار تورم، باز هم فریز قیمت در دستور کار قرار گیرد و از همین رو احتمالا کسری دخل خودروسازان بیشتر نیز خواهد شد.

جزئیات دخل‌و‌خرج خودروسازان

 اما نگاهی بیندازیم به جزئیات زیاندهی بزرگ خودروسازان بزرگ کشور تا مشخص شود هر کدام از محصولاتشان چه سود و زیانی را برای آنها طی سال ۱۴۰۱ حاصل کرده‌اند. در این بین، ایران‌خودرو در تولید اکثر قریب به اتفاق محصولاتش طی سال گذشته با زیان مواجه شده، چه آنکه مجموع «مبلغ فروش» آنها پایین‌تر از جمع «مبلغ بهای تمام‌‌شده»‌‌شان بوده است. بر این اساس، مبلغ بهای تمام‌شده تولید محصولات ایران‌خودرو طی سال گذشته، در مجموع بالغ بر ۲۰۸هزار میلیارد تومان بوده است. این در حالی است که جمع مبلغ فروش محصولات ایران‌خودرو در سال گذشته به ۱۸۷‌هزار و ۵۰۰‌میلیارد تومان هم نرسیده است. با این حساب، ایران‌خودرویی‌ها طی سال ۱۴۰۱ نزدیک به ۲۱‌هزار میلیارد تومان از ناحیه اختلاف «مبلغ بهای تمام‌شده» و «مبلغ فروش» زیان دیده‌اند.

بنابر گزارش ارائه‌شده به بورس، اما این خودروساز ۳۶۴هزار و ۵۴ دستگاه انواع محصولات خانواده پژو را در سال گذشته به فروش رسانده که مبلغ بهای تمام‌‌شده تولید آنها بیش از ۸۲‌‌هزار و ۵۰۰میلیارد تومان بوده است. آبی‌های جاده‌مخصوص اما این تعداد پژو را کمتر از ۶۴هزار میلیارد تومان فروخته‌‌اند. این به آن معناست که ایران‌خودرو طی سال گذشته بالغ بر ۱۸هزار و ۵۰۰میلیارد تومان از ناحیه تولید و فروش محصولات پژو زیان (ناخالص) دیده است. ایران‌خودرویی‌ها همچنین متوسط قیمت فروش هر دستگاه پژو را در سال گذشته، ۱۷۵‌میلیون و ۵۰۰هزار تومان اعلام کرده‌اند.

طبق گزارش ارائه‌‌شده به بورس از سوی ایران‌خودرو، تولید سمند نیز برای این شرکت زیان به همراه داشته است. آبی‌های جاده‌مخصوص در سال گذشته و بدون احتساب یکسری هزینه‌ها از جمله هزینه‌های مالی، بالغ بر سه هزار میلیارد تومان از ناحیه تولید سمند زیان دیده‌اند. در سال گذشته ۷۲هزار و چهار دستگاه سمند به فروش رفته که مبلغ بهای تمام‌شده آنها بیش از ۱۸هزار و ۳۰۰میلیارد تومان بوده است. با‌این‌حال، از دل فروش این تعداد سمند، کمی بیش از ۱۵هزار و ۲۰۰میلیارد تومان نصیب ایران‌خودرو شده است. ایران‌خودرویی‌ها به طور متوسط هر دستگاه سمند را در سال گذشته ۲۱۲میلیون تومان فروخته‌اند.

بزرگ‌ترین خودروساز ایران در تولید دنا نیز طی سال گذشته زیانی بیش از هزار و ۳۰۰میلیارد تومان (بدون احتساب هزینه‌های متفرقه) حاصل کرده و این داستان در مورد رانا نیز تکرار شده است. در سال گذشته ۸۴هزار و ۹۴۰ دستگاه دنا به فروش رفته که حدود ۲۸هزار و ۲۰۰میلیارد تومان نصیب ایران‌خودرو کرده است. این در حالی است که ایران‌خودرو می‌گوید مبلغ بهای تمام‌شده دناهای فروش‌رفته، بالغ بر ۲۹هزار و ۵۰۰میلیارد تومان بوده است. ایران‌خودرو هر دستگاه دنا را در سال گذشته حدود ۳۳۲میلیون تومان فروخته است.

طبق صورت‌های مالی ارائه‌شده به بورس اما ایران‌خودرویی‌ها طی سال ۱۴۰۱ زیانی بالغ بر ۸۹۶میلیارد تومان از ناحیه تولید رانا حاصل کرده‌اند. این زیان از ناحیه فروش ۳۷هزار و ۵۱۰ دستگاه رانا با قیمت بالغ بر ۱۹۰میلیون تومان به دست آمده است. مبلغ فروش راناهای فروخته‌شده در سال گذشته بیش از هفت‌هزار و ۱۴۱میلیارد تومان بوده، اما ایران‌خودرویی‌ها بیش از هشت هزار میلیارد تومان بابت تولید ۳۷هزار و ۵۱۰ دستگاه از این خودرو هزینه کرده‌اند، البته بدون احتساب هزینه‌های مالی.

در صورت‌های مالی ایران‌خودرو نام هایما و تارا نیز به چشم می‌آید، اما این شرکت مشخص نکرده چه تعداد از این دو محصول را با چه قیمتی و با چه سود یا زیانی به فروش رسانده است. ایران‌خودرویی‌ها همچنین گزینه‌ای به نام «سایر محصولات» را نیز در لیست خود گنجانده‌اند که فروش بالغ بر ۴۸هزار دستگاهی آنها سودی بیش از هزار و ۵۰۰میلیارد تومان برای آبی‌های جاده‌مخصوص به دنبال داشته است.

از ایران‌خودرو که بگذریم، سایپایی‌ها نیز در زیاندهی دست ‌کمی از رقیب آبی‌پوش خود نداشته‌اند. طبق گزارش ارائه‌شده به بورس، بدون احتساب هزینه‌های متفرقه، حدود ۹هزار میلیارد تومان زیان فقط از ناحیه اختلاف قیمت فروش و بهای تمام‌شده تولید، گریبان سایپا را طی سال ۱۴۰۱ گرفته است. طبق آنچه در صورت‌های مالی ارائه‌شده به بورس آمده، به‌ جز وانت پراید و خودروهای تبدیلی پارس‌خودرو، فروش سایر محصولات سایپا در سال گذشته با ضرر همراه بوده است. در این بین، فروش خانواده ایکس ۲۰۰ شامل تیبا، کوئیک و ساینا بیشترین زیان را نصیب دومین خودروساز بزرگ کشور کرده است.

سایپایی‌ها در سال گذشته ۳۰۵هزار و ۸۶۹ دستگاه محصول خانواده ایکس ۲۰۰ را به فروش رسانده‌اند که از دل آن، درآمدی بالغ بر ۴۲هزار و ۴۰۰میلیارد تومان به دست آورده‌اند. این در حالی است که مبلغ بهای تمام‌شده تولید این تعداد تیبا، کوئیک و ساینا در سال گذشته بالای ۵۱هزار و ۳۰۰میلیارد تومان بوده است. با این حساب، سایپا از محل فروش خانواده ایکس ۲۰۰، بیش از هشت‌هزار و ۹۰۰میلیارد تومان زیان کرده است. قیمت فروش اعضای خانواده ایکس ۲۰۰ در سال گذشته به طور متوسط کمتر از ۱۳۹میلیون تومان بوده است.

سایپایی‌ها همچنین از ناحیه فروش شاهین نیز زیان کرده‌اند. طبق اعلام سایپا، در سال گذشته ۳۴هزار و ۴۶۷ دستگاه شاهین به فروش رفته که قیمت هر دستگاه از این خودرو ۳۰۴میلیون تومان بوده است. از دل فروش این تعداد شاهین، حدود ۱۰هزار و ۴۰۰میلیارد تومان درآمد نصیب سایپا شده و این در حالی است که مبلغ بهای تمام‌شده شاهین‌های تولیدی، چیزی حدود ۱۱هزار و ۸۵۰میلیارد تومان بوده است. بنابراین نارنجی‌های جاده‌مخصوص از محل فروش شاهین بالغ بر هزار و ۱۸۳میلیارد تومان ضرر کرده‌اند.

اما طبق اعلام سایپا، وانت پراید تنها محصول این شرکت به شمار می‌رود که در سال گذشته فروش آن توام با سود بوده است. سایپایی‌ها در سال گذشته ۴۶هزار و ۶۱۸ دستگاه وانت پراید فروخته‌اند و قیمت هر دستگاه از این خودرو کمتر از ۱۴۳میلیون تومان بوده است. مبلغ فروش این تعداد وانت پراید حدود شش‌هزار و ۶۶۰میلیارد تومان بوده و این در حالی است که مبلغ بهای تمام‌شده تولید وانت‌های سایپا بیش از پنج‌هزار و ۷۵۰میلیارد تومان اعلام شده است. با این حساب، سایپا از محل فروش وانت پراید در سال گذشته حدود ۹۰۰میلیارد تومان سود کرده است (البته بدون احتساب هزینه‌های مالی).  در جمع محصولات سایپا گزینه‌ای به نام «خودروهای تبدیلی پارس‌خودرو» به چشم می‌آید که البته تنها آمار مربوط به مبلغ فروش و سود ناخالص آن درج شده است.

طبق اعلام سایپا، این شرکت از محل فروش «خودروهای تبدیلی پارس‌خودرو» مبلغ فروشی بالغ بر ۲۸۳میلیارد تومان به دست آورده است. در صورت‌های مالی ارائه‌شده به بورس هرچند نام پارس‌خودرو به عنوان سومین خودروساز بزرگ کشور هم به چشم می‌آید، با‌این‌حال مشخص نیست این شرکت چه آماری در فروش محصولات خود در سال گذشته به ثبت رسانده است. با توجه به نبود این آمار، مشخص نیست پارس‌خودرویی‌ها در سال ۱۴۰۱ از محل فروش محصولاتشان زیان دیده‌اند یا سود کرده‌اند. این البته در حالی است که با توجه به شرایط کلی صنعت خودرو و کارنامه دو خودروساز بزرگ کشور، بعید است پارس‌خودرویی‌ها از محل فروش محصولات خود در سال گذشته سودی حاصل کرده باشند.