گام بلند پیشرفت روس‌ها برای صنعت خودرو تا ۲۰۳۵!

 در بخش نخست این گزارش مروری بر راهبرد توسعه صنعت خودرو فدرال روسیه داشتیم، بر این اساس در بخش دوم این گزارش به شرایط صنعت خودرو روسیه، سهم برند‌های ملی، سطح بومی‌سازی تولید، بازار داخلی و صادرات و عوامل کلیدی در رقابت پذیری صنعت خودرو خواهیم پرداخت. همچنین نگاهی به توسعه فناوری‌های جدید از جمله خودرو‌های برقی و هیدروژنی می‌اندازیم تا بدانیم برنامه راهبرد توسعه صنعت خودرو روسیه چه در چنته دارد.

عمق داخلی سازی قطعات خودرو در فدرال روسیه

در برنامه راهبرد توسعه صنعت خودرو در رابطه با اقداماتی در جهت افزایش شایستگی‌های فناورانه سازندگان ملی تجهیزات و قطعات خودرو با تعمیق بومی سازی خودرو‌های تولیدی به ۷۰ تا ۸۵ درصد (سهم هزینه قطعات، قطعات فرعی و مواد اولیه تولید شده در فدراسیون روسیه در هزینه کل مشخصات خودرو، در دوره مالی)، پتانسیل قابل توجهی برای توسعه وجود دارد. بر این اساس سطح بومی سازی در سال ۲۰۱۹ میلادی تا ۲۰۲۰ میلادی به دلیل حجم سرمایه‌گذاری ناکافی برای توسعه پویا سازندگان قطعات به دلیل تمرکز بیش‌تر خودروسازان بر بزرگ‌ترین تامین کنندگان خارجی قطعات و عدم نیاز به بومی سازی قطعات مهم و سیستم‌های ایمنی و راحتی ۵۰ تا ۵۵ درصد بوده است. علیرغم موفقیت‌های جداگانه بدست آمده، مشکلات زیر همچنان باقی هستند و در هنگام تدوین راهبرد مورد توجه قرار گرفته‌اند.

تراز تجاری منفی در سال‌های ۲۰۰۹ میلادی تا ۲۰۲۱ میلادی در نتیجه اجرای راهبرد بومی سازی کارخانه‌های مونتاژ سازندگان خارجی شکل گرفت که در رابطه با آن جایگزینی واردات خودرو با واردات قطعات خودرو صورت گرفت که به ۵۰ تا ۵۶ درصد حجم تولید خودرو در دوره مالی رسید. همچنین وابستگی مداوم خودروسازان فدراسیون روسیه به تامین کنندگان خارجی قطعات به دلیل عدم تولید داخلی قطعات یا کیفیت غیر رقابتی آنها (از جمله قیمت) منجربه چنین عملکردی شده است. از سوی دیگر نیاز به توسعه زیر ساخت‌ها برای استفاده تولید انبوه از محصولات جدید در زمینه وسایل نقلیه الکتریکی، خودرو‌های بدون سرنشین و فناوری‌های موتور‌های گازی در اولویت قرار گرفته است.

ماده ۳- شرایط واقعی صنعت خودرو

۱- حجم، ساختار ظرفیت‌های تولید و میزان استفاده از آنها

مجموع ظرفیت تولید (شاخص میانگین ظرفیت سالانه) در سال ۲۰۲۱ میلادی به ۲.۹۵ میلیون وسیله نقلیه در سال رسید. این آمار شامل خودرو‌های سواری ۲.۴۳ میلیون دستگاه، وسایل نقلیه تجاری سبک ۰.۳۴ میلیون دستگاه، ماشین‌های سنگین ۰.۳۱ میلیون دستگاه، اتوبوس ۰.۰۵ میلیون دستگاه است. از سوی دیگر متوسط سطح استفاده از ظرفیت تولید در سال ۲۰۲۱ میلادی در فدرال روسیه؛ بخش خودرو‌های سواری و تجاری سبک ۶۰ درصد، کامیون ۵۸ درصد، اتوبوس ۲۹ درصد بوده که بر نتایج مالی خودروسازان و رقابت پذیری محصولات تولیدی تاثیر منفی گذاشته و از سوی دیگر امکان افزایش تولید را با در نظر گرفتن نیاز بازار فراهم کرده است. همچنین، این افزایش مستلزم جایگزینی بخش قابل توجهی از تامین کنندگان است. زیرا به دلیل امتناع شرکاری خارجی از تامین قطعات به بازار روسیه، جایگزینی با مدل فناوری داخلی ضروری است. ظرفیت تولید متعلق به شرکت‌های روسی حدود ۷۰ درصد در بخش خودرو‌های سواری و خودرو‌های تجاری سبک ۱.۹ میلیون دستگاه (۷۵ درصد) در بخش کامیون ۰.۱ میلیون دستگاه و در بخش اتوبوس ۰.۰۵ میلیون دستگاه معادل ۱۰۰ درصد بوده است. ظرفیت‌ها برای پاسخ‌گویی به نیاز‌های بازار داخلی، در تمام بخش‌ها هنگام حل مشکلات تامین قطعات و پیکربندی مجدد، امکانات تولید برای تولید نمونه‌های جدید کافی است تا سال ۲۰۳۵ میلادی بر اساس سناریوی پایه، حجم بازار خودرو‌های سواری و خودرو‌های تجاری سبک در مجموع ۱.۸ میلیون دستگاه، کامیون ۰.۱۳ میلیون دستگاه و اتوبوس ۰.۰۲ میلیون دستگاه پیش بینی شده است. علاوه بر این مهم، مشکلاتی در پشتیبانی فناوری تولید وجود دارد، به این دلیل که بخش قابل توجهی از تجهیزات تولیدی شرکت‌های خودروساز با محدودیت‌های فعلی مربوط به تعمیر و نگهداری آن روبه‌رو هستند که ممکن است نیاز به تغییر در تامین کنندگان تجهیزات فناوری و ابزار داشته باشند. بر این اساس برای تغییر جهت به تامین کنندگان کشور‌های دوست یا در حال توسعه این دسته از وسایل تولیدی برای صنعت خودرو در داخل فدراسیون روسیه ایجاد خواهد شد. ارزش حجم کل تولید در صنعت خودرو روسیه در سال ۲۰۲۱ میلادی به حدود ۳.۲ تریلیون روبل رسید. همچنین در زمینه طراحی، تولید و تامین تجهیزات و ابزار‌های مخصوصی که در خودروسازی به کار گرفته می‌شود، موسسه نامی یا NAMI بوده که نماینده این موسسه صاحب سبک و مطرح در علم خودرو شرکت پیشران صنعت مدرس است؛ تا حد بسیار زیادی توانسته با در نظر گرفتن دانش و علم به‌روز این مهم را به خوبی فراهم سازد.

۲-سطح تثبیت صنعت خودرو

سطح تثبیت صنعت خودرو در فدراسیون روسیه بر اساس هر بخش بسیار متفاوت است. تولید خودرو‌های سواری تاکنون به طور قابل توجهی پراکنده بوده است. در سال ۲۰۲۱ میلادی سهم ۳ تولیدکننده برتر از نقطه نظر حجم تولید در بخش خودرو‌های سواری در فدراسیون روسیه حدود ۵۶ درصد بوده، در حالی که این میزان در کشور فرانسه ۶۸ درصد بوده، در کشور آلمان ۷۲ درصد، در کشور هند ۷۵ درصد، در کشور ترکیه ۸۲ درصد، در لهستان ۸۹ درصد، در ایران ۹۰ درصد، در ایتالیا ۹۱ درصد و در جمهوری آفریقای جنوبی ۹۲ درصد بوده است. تولید وسایل نقلیه تجاری سبک، کامیون‌ها و اتوبوس‌ها در فدراسیون روسیه به میزان بسیار بیش‌تری تثبیت شده است. سهم ۳ تولیدکننده پیشرو از لحاظ حجم تولید در پایان سال ۲۰۲۱ میلادی وسایل نقلیه تجاری سبک ۷۹ درصد، کامیون‌ها ۹۰ درصد و اتوبوس ۸۷ درصد از کل حجم تولید این تجهیزات است. تعداد پلتفرم‌های خودرو در فدراسیون روسیه که وسایل نقلیه بر روی آنها در بخش خودرو‌های سواری و وسایل نقلیه تجاری سبک تولید می‌شد، در پایان سال ۲۰۲۱ میلادی به میزان ۵۶ تعداد بود، همین رقم در هند ۷۹ پلتفرم، در آلمان ۳۹، ایتالیا ۲۱ لهستان ۲۰، جمهوری آفریقای جنوبی ۱۷، فرانسه ۱۵ و در ترکیه ۱۴ پلتفرم بوده است. سهم ۵ پلتفرم محبوب در کل تولید خودرو‌های سواری و وسایل نقلیه تجاری سبک در سال ۲۰۲۱ میلادی در فدراسیون روسیه ۴۶ درصد و در این کشور‌ها ۷۰ تا ۱۰۰ درصد بوده است. چنین تعداد قابل توجهی از پلتفرم‌های خودرو که اکثر آنها پلتفرم‌های تولیدکنندگان خارجی با پایه قطعات وارداتی مربوطه بودند، به دلیل مقیاس ناکافی چنین تولیدی برای اطمینان از امکان سنجی اقتصادی آن به یک عامل بی انگیزه برای توسعه تولید بومی قطعات خودرو در فدراسیون روسیه بدل شده است. در همین راستا برای دستیابی به کارایی تولید بومی، افزایش تعداد خودرو‌های تولید شده بر روی یک پلتفرم ضروری است که کاهش تعداد پلتفرم‌ها در سال ۲۰۲۲ میلادی با ۲۱ پلتفرم و یکسان‌سازی آنها پیشنهاد شد. همین مساله توانست به خوبی صنعت خودرو روسیه را تا حد زیادی پویا سازد، همچنین جالب است بدانید که موسسه نامی یا NAMI بوده که نماینده این موسسه صاحب سبک و مطرح در علم خودرو شرکت پیشران صنعت مدرس است، در زمینه طراحی و ساخت پلتفرم‌های نوین در خودروسازی این کشور نقش بسیار مهمی را ایجاد کرده است.

۳-سهم برند‌های ملی در صنعت خودرو روسیه

در سال‌های ۲۰۱۷ میلادی تا ۲۰۲۱ میلادی برند‌های ملی از نظر حجم تولید در فدراسیون روسیه در همه بخش‌ها پیشتاز بوده و سهم ۲۸ تا ۲۹ درصدی در تولید خودرو‌های سواری، ۷۸ تا ۸۵ درصد در تولید خودرو‌های تجاری سبک، ۷۳ تا ۸۲ درصد در تولید کامیون و ۹۸ تا ۱۰۰ درصد در تولید اتوبوس از کل حجم تولید را به خود اختصاص داده‌اند. خروج برخی از تولیدکنندگان خارجی در سال ۲۰۲۲ میلادی منجربه تغییر ساختار تولید با افزایش سهم برند‌ها و پلتفرم‌های روسی در کل حجم تولید شد. این مهم سبب شد تا شاهد یک تحولات گسترده در صنعت خودرو این کشور باشیم.

۴-سطح بومی سازی تولید

در نتیجه توسعه تاسسیات مونتاژ خودرو و افزایش استفاده از قطعات وارداتی با کاهش هم‌زمان تولید قطعات روسی، وابستگی صنعت خودرو به قطعات وارداتی افزایش یافته است. سهم قطعات وارداتی در حجم تولید خودرو در دوره مالی در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ میلادی بین ۵۱ درصد تا ۵۶ درصد برآورد شده که در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ میلادی این رقم معادل ۳۲ تا ۴۰ درصد بوده است. با در نظر گرفتن توقف عرضه تعدادی از قطعات وارداتی در سال ۲۰۲۲ میلادی توسعه و حمایت از تولید بومی سازی قطعات و مواد با تمرکز بر تولید قطعات و سیستم‌های پیچیده برای صنعت خودرو حیاتی بوده و به خوبی توانسته‌اند از پس این چالش نیز برآیند. به عنوان مثال در بخش قطعات الکترونیکی خودرو در روسیه، تمام اجزای سطح ۱ توسعه یافته‌اند. به استثنای واحد‌های کنترل الکترونیکی برای سیستم ترمز ضدقفل ABS، کنترل پایداری الکترونیکی ESP، ایربگ و دستگاه‌های تماس اضطراری خودرو که یا توسعه پیدا نکرده یا وارد مرحله تولید انبوه شده و اکثر قطعات الکترونیکی سطوح ۲ و ۳ به مرحله تولید انبوه نرسیده است. اما موسسه نامی یا NAMI در این بخش با تمرکز بر دانش منحصر‌به‌فرد بومی خود توانسته این در بخش طراحی و تولید انبوه قطعات الکترونیکی پیشرفته خودرو نیز ورود و آن را در دستور کار خود قرار دهد.

۵-بازار داخلی

در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ میلادی حجم بازار خودرو فدراسیون روسیه به ۱.۵ تا ۱.۸ میلیون دستگاه در سال رسید و حداکثر در سال ۲۰۱۸ میلادی به ۱.۹ میلیون واحد رسید. در پایان سال ۲۰۲۱ میلادی حجم فروش خودرو‌های سواری به ۱.۶ میلیون دستگاه که معادل ۱۷۰۰ میلیارد روبل است، دست پیدا کرد. در بخش وسایل نقلیه تجاری سبک ۱۱۷ هزار دستگاه معادل ۱۷۰ میلیارد روبل، کامیون ۱۰۰ هزار دستگاه معادل ۴۳۲ میلیارد روبل و اتوبوس ۱۶ هزار دستگاه معادل ۸۰ میلیارد روبل رسید. جالب است بدانید که سهم برند‌های ملی در حجم بازار فروش، از نظر فیزیکی در سال ۲۰۲۱ میلادی در بخش خودرو‌های سواری ۲۳ درصد، خودرو‌های تجاری سبک ۷۳ درصد، کامیون‌ها ۵۲ درصد و اتوبوس‌ها ۸۹ درصد بوده است. بر این اساس میانگین سن ناوگان وسایل نقلیه از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ افزایش یافته و در حال حاضر بالاتر از سایر کشور‌ها است. وضعیت فرسودگی ناوگان در بخش خودرو‌های تجاری سبک بحرانی است که در سال ۲۰۲۱ میلادی سن ناوگان خودرو‌های سواری ۱۶ سال اعلام شد، این در حالی است که خودرو‌های تجاری سبک در کشور‌های عضو اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ میلادی به میزان ۱۱.۹ سال عنوان شده که در بخش کامیون در کشور‌های عضو اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ میلادی ۱۳.۹ سال و در اتوبوس ۱۶.۶ سال اعلام شده است. همچنین در بخش اتوبوس در کشور‌های عضو اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ میلادی به میزان ۱۲.۸ سال بوده است. از سوی دیگر در نیمه اول سال ۲۰۲۲ میلادی کاهش قابل توجهی در فروش در همه بخش‌ها به استثنای بخش اتوبوس مشاهده شد. یکی از دلایل اصلی این کاهش، عدم عرضه خودرو به دلیل خروج تعدادی از شرکت‌های خارجی از بازار و اختلال در زنجیره تامین قطعات تولید داخلی بود. نیمه دوم سال ۲۰۲۲ میلادی با افزایش قابل توجه حجم واردات از جمله خودرو‌های بالای ۳ سال مشخص شد. حجم واردات خودرو از ۲۸۸ هزار دستگاه در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۳۷۳ هزار دستگاه در سال ۲۰۲۱ افزایش یافت، در حال‌ی که سهم واردات در تمامی بخش‌ها به جز کامیون به دلیل بومی سازی تولید خودرو‌های سواری برند‌های خارجی از ۱۷ درصد در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۱۴ درصد در سال ۲۰۲۰ میلادی (با بازگشت به ۱۷ درصد در سال ۲۰۲۱ میلادی)، وسایل نقلیه تجاری سبک از ۱۱ درصد در سال ۲۰۱۶ به ۶ درصد در سال ۲۰۲۱ میلادی، اتوبوس از ۱۹ درصد در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۱۰ درصد در سال ۲۰۲۱ میلادی کاهش یافت. همچنین در بخش کامیون‌ها از ۲۰ درصد در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۳۲ درصد در سال ۲۰۲۱ میلادی افزایش پیدا کردند. اما باتوجه به کاهش کلی سهم واردات خودرو در حجم بازار از سال ۲۰۰۸ میلادی سهم واردات قطعات در قیمت تمام شده خودرو‌های تولید شده در فدراسیون روسیه افزایش یافته است.

۶-صادرات خودرو از روسیه

حجم صادرات محصولات صنعت خودرو (شامل خودرو و قطعات) در سال ۲۰۱۶ میلادی تا ۲۰۲۱ میلادی در دوره مالی از ۲.۶ میلیارد دلار به ۳.۸ میلیارد دلار آمریکا، ۴۸ درصد افزایش یافته است. عمده‌ترین محصولات صادراتی قطعاتی بودند که سهم آن از کل حجم صادرات در دوره مالی از ۴۲ درصد در سال ۲۰۱۶ میلادی به ۵۲ درصد در سال ۲۰۲۱ میلادی افزایش یافت. ناگفته نماند که از نظر فیزیکی، حجم صادرات خودرو در سال ۲۰۱۶ میلادی تا ۲۰۲۱ میلادی با افزایش ۲۴ درصدی (از ۸۴ هزار دستگاه به ۱۰۵ هزار دستگاه) افزایش یافته است. سهم صادرات خودرو از لحاظ حجم تولید به لحاظ فیزیکی ۶ تا ۷ درصد بوده است.