تحول راهبردی صنعت خودرو روسیه؛ از مهندسی بومی تا توسعه حمل و نقل برقی و هیدروژنی

 فدراسیون روسیه در بخش صنعت خودروسازی در مقایسه با کشور‌های اروپایی حرف‎ زیادی برای گفتن ندارد. اما طی دو دهه اخیر بازار خودرو این کشور به کارزاری بدل شد تا شرکت‎های مطرح جهان هریک با سرمایه‎گذاری در بخش تولید محصولات در این کشور، شکل جدیدی از خودروسازی را در آن به وجود آورند. در این گزارش بررسی جامع و نگاه ویژه‎ای به برنامه توسعه راهبرد روسیه در صنعت خودروسازی خواهیم داشت که موسسه NAMI (نامی) به عنوان یکی موسسه‎های علمی و تحقیقاتی در این مهم گام بسیار موثر برداشته و آینده خودروسازی این کشور را به شکل فزاینده‎ای متحول خواهد ساخت.

بیشتر بخوانید:

بازار صادرات خودرو روسیه

بازار‌های هدف اصلی صادرات از روسیه، کشور‌های عضو CIS که عمدتا جمهوری قزاقستان، جمهوری بلاروس، جمهوری ازبکستان، ترکمنستان و همچنین کشور‌های غیر CIS مانند کشور‌های آمریکای لاتین، آفریقا و آسیا است. تعدادی از کشور‌های مورد نظر شرکت‎های برای مونتاژ خودرو‌های روسی نیز ایجاد کرده‎اند. یکی از موانع اصلی توسعه صادرات محصولات از خودروسازان روسی، شرایط نامناسب گمرکی است که برای واردات خودرو و قطعات خودرو ایجاد شده که در آنجا میزان عوراض گمرکی واردات می‌‎تواند تا ۵۰ درصد برسد و برای واردات تجهیزات خودرو به روسیه، عوارض گمرکی ۱۵ درصد تعیین شده است. علاوه بر این مهم، تقریبا همه کشور‌هایی که بازار‌های بزرگی برای صادرات خودرو دارند، با کشور‌هایی که بزرگ‌‎ترین صادرکننده تجهیزات خودرو هستند مانند چین، ژاپن، جمهوری کره، کشور‌های عضو اتحادیه اروپا و آمریکا قراداد‌های تجارت آزاد دارند. این عوامل به طور قابل توجهی باعث کاهش یا غیرممکن شدن رقابت محصولات روسی در قیمت با محصولات بالا این کشور‌ها می‌‎شود. همچنین در سال ۲۰۲۲ میلادی، توسعه صادرات تحت تاثیر محدودیت‌‎های لجستیکی و پرداخت‌ها و همچنین تقویت نرخ مبادله روبل قرار گرفت.

ماده ۵: عوامل کلیدی در رقابت پذیری صنعت خودرو روسیه

در این بخش باید بدانیم که عوامل کلیدی در رقابت پذیری صنعت خودرو در ۵ مورد خلاصه می‌‎شود.

۱-سطح فناوری و شرایط تحقیق و توسعه در صنعت خودرو

در حقیقت در سراسر جهان، توسعه علمی و فناوری خودرو با تکیه بر فناوری‌های ملی و پرسنل مهندسی عامل کلیدی در توسعه است. این مهم در فدرال روسیه به خوبی حفظ شده و در تولید ملی خودرو‌های قابل رقابت در بازار‌های بین‌‎المللی شاهد هستیم. توسعه صنعت خودرو این کشور به طور جدایی ناپذیری با ساخت و توسعه مراکز مهندسی خود مرتبط است که به همین دلیل خودرو‌های مورد نیاز در تمامی بخش‌‎ها از خودرو شخصی گرفته تا کامیون و اتوبوس را تولید می‌کند. در روسیه مرکز تحقیقاتی و مهندسی پیشرو در صنعت خودرو این کشور و صنایع مرتبط با مهندسی حمل‌ونقل، موسسه فدرال دولتی موسوم به NAMI یا نامی است. این موسسه که شرکت پیشران صنعت مدرس در ایران نماینده آن است؛ زیر ساخت‌‎های تحقیقاتی و آزمایشی ویژه‌ای برای تحقیق و توسعه، از جمله تولید آزمایشی و مجموعه‌ای از تجهیزات جاده‌ای برای آزمایش تجهیزات خودرو، از جمله وسایل نقلیه خودکار یا خودران را به خوبی توسعه داده است. ناگفته نماند که خودروسازان بزرگ روسیه، در حال توسعه مراکز مهندسی خود و همکاری با سازمان‌های علمی و موسسات آموزش عالی مانند موسسه NAMI یا نامی هستند. مضاف بر این موارد موسسه نامی NAMI، مراکز علمی و فنی شرکت سهامی عام GAZ، شرکت سهامی عام KAMAZ، شرکت سهامی AVTOVAZ شرکت با مسئولیت محدود موسوم به کارخانه اتومبیل اولیانوفسک، برنامه‌هایی را برای انجام کار تحقیق و توسعه در زمینه توسعه سامانه‌های هوشمند خودرو و حمل‌ونقل خودکار جاده‌ای اجرا می‌کنند. پروژه‌های مهم و در حال توسعه صنعت خودرو و حمل‌ونقل روسیه انجام و اجرا شده است که در ادامه به آنها اشاره خواهیم داشت. پروژه‌های شرکت سهامی عام GAZ و شرکت سهامی عام KAMAZ برای تولید انبوه اتوبوس‌ها برقی مورد استفاده در مسیر‌های حمل‌ونقل شهری زمینی در مسکو که دارای یکی از بزرگ‌ترین ناوگان اتوبوس‌های برقی در اروپا است، به طور قابل توجهی گاز‌های آلاینده را کاهش داده است. پروژه شرکت سهامی عام KAMAZ برای توسعه و راه‌اندازی تولید انبوه خودروی سواری برقی «کاما» است. پروژه شرکت سهامی «کارخانه خودرو مسکو» یا مسکوویچ در زمینه توسعه و راه‌اندازی تولید انبوه خودرو‌های الکتریکی است. راه‌اندازی تولید انبوه خودرو‌های الکتریکی در کارخانه شرکت با مسئولیت محدود Motorinvest صورت گرفته است. پروژه شرکت با مسئولیت محدود هلدینگ AVTOTOR برای راه‌اندازی تولید برند‌های جدی خودرو در سال ۲۰۲۳ میلادی انجام شده است. اما از مهم‌ترین این پروژه می‌توان به پروژه‌های موسسه NAMI (نامی) و شرکت سهامی عام GAZ و شرکت سهامی عام KAMAZ برای ایجاد نمونه‌های اولیه وسایل نقلیه با موتور الکتریکی از باتری‌های کششی ولتاژ بالا و پیل‌های سوخت هیدروژنی در تمام بخش‌های وسایل نقلیه اشاره کرد. پروژه شرکت با مسئولیت محدود RENERA برای ایجاد یک کارخانه عظیم برای تولید دستگاه‌های ذخیره انرژی الکتریکی و حمل‌ونقل الکتریکی را به خوبی انجام می‌دهند. جالب است بدانید که استفاده از پلتفرم‌ها و قطعات مرتبط شرکت‌های خارجی سبب هزینه‌های تحقیق و توسعه نسبتا پایینی در مقایسه با هزینه‌های بزرگ‌ترین خودروسازان جهان شد. به طور متوسط، خودروسازان بین‌المللی سالانه حدود ۵ درصد از درآمد خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند، این در حالی است که در فدراسیون روسیه؛ میانگین صنعت خودرو در سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ میلادی تنها ۰.۲ تا ۰.۵ درصد بوده است. لازم بذکر است که با قطع تعامل بین سازمان‌های روسی و شرکت‌های مهندسی خارجی در سال ۲۰۲۲ میلادی، اجرای کار تحقیق و توسعه در این کشور با هزینه‌های بالا و دوره‌ای توسعه طولانی همراه شد. همین مهم سبب شد تا در زمینه دستیابی به فناوری طراحی و تولید گیربکس اتوماتیک، موتور‌های جدید و به‌روز، قطعات الکترونیکی، سامانه چهارچرخ محرک و سامانه‌‎های پیشرفته الکتریکی و الکترونیکی خودرو عملکرد بهتری داشته باشند. همچنین در زمینه افزایش سطح ایمنی خودرو از طریق توسعه و اجرای یک سامانه مستقل برای ارزیابی ایمنی وسایل نقلیه در روسیه مرکز RuNCAP در نظر گرفته شد. پارامتر‌های مانند استفاده از فناوری‌های جدید برای طراحی خودرو‌های هیبریدی، تمام الکتریکی و فناوری‌های تولید انعطاف پذیر و تطبیقی در اولویت قرار گرفته است.

۲-توسعه فناوری‌های جدید و تولید خودرو‌های برقی و هیدروژنی

توسعه فناوری‌های جدید و تولید خودرو‌های الکتریکی و هیدروژنی در فدراسیون روسیه در چارچوب مفهوم توسعه تولید و استفاده از حمل‌ونقل جاده‌ای الکتریکی برای دوره‌ای تا سال ۲۰۳۰ میلادی و توسعه انرژی هیدروژن در راهبرد توسعه خودروسازی در نظر گرفته شده و اجرا می‌شود. این راهبرد همچنین مفاد توافق‌نامه بین دولت فدراسیون روسیه و شرکت سهامی عام گازپروم را به منظور توسعه فناوری پیشرفته در فدراسیون روسیه موسوم به توسعه انرژی هیدروژنی و کربن‌زدایی صنعت و حمل‌ونقل مبتنی بر گاز طبیعی در نظر می‌گیرد که در ۱۳ اکتبر سال ۲۰۲۱ میلادی به امضا رسیده است. اهداف اصلی اجرای مفهوم توسعه تولید و استفاده از حمل‌ونقل جاده‌ای الکتریکی تا سال ۲۰۳۰ میلادی شامل تولید خودرو‌های الکتریکی به میزان ۲۱۷ هزار دستگاه در سال و بهره‌برداری از حداقل ۴۴ هزار ایستگاه شارژ آهسته، ۲۸ هزار ایستگاه شارژ سریع و ۱۰۰۰ ایستگاه سوخت‌گیری هیدروژن خواهد بود.

۳-تولید قطعات خودرو

عملکرد و در نتیجه رقابت‌پذیری خودروسازان تا حد زیادی توسط سامانه‌های الکترونیکی و راه‌حل‌های نرم‌افزاری تعیین می‌شود. بر اساس مطالعات انجام شده توسط شرکت‌های بزرگ تحقیقاتی بین‌المللی، در سال‌های ۲۰۰۰ میلادی تا ۲۰۲۰ میلادی، سهم الکترونیک در قیمت تمام شده خودرو در جهان از ۲۰ درصد به ۴۰ درصد افزایش یافته و در آینده نزدیک نیز روندی روبه‌رشد در پیش خواهد گرفت؛ بنابراین تولید قطعات بر اقتصاد خودروسازان از جمله رقابت‌پذیری آنها تاثیر تعیین کننده‌ای دارد و با افزایش سطح فناوری، بومی‌سازی، کاهش هزینه تولید خودرو، به حداقل رساندن تاثیر عوامل خارجی، توسعه ویژگی‌های محصول و صادرات در این بخش، مزیت رقابتی را برای صنعت خودرو روسیه ایجاد می‌کند. زیرا راهبرد بومی سازی انتخاب شده منجربه افزایش ایجاد ارزش افزوده در این کشور نشد؛ بنابراین سهم واردات کامل خودرو‌های تمام شده و قطعات برای بازار‌های اولیه و ثانویه (در حجم کامل فروش خودرو) تولید و واردات در سال ۲۰۱۰ میلادی تا ۲۰۲۱ میلادی در بازار روسیه در سطح ۵۵ تا ۶۰ درصد باقی ماند و از سال ۲۰۱۴ میلادی به دلیل تمرکز اکثر خودروسازان بر بزرگ‌ترین تامین کنندگان خارجی قطعات خودرو از جمله به دلیل ناکافی بودن ظرفیت تولید این‌گونه خودروسازان برای ایجاد تولید روزآمد و مقرون به صرفه قطعات و عدم وجود الزامات برای بومی سازی اجزای حیاتی جداگانه، سامانه‌های ایمنی و راحتی روند صعودی داشته است. همچنین این مهم سبب ایجاد زنجیره تامین قوی و سرمایه‌گذاری بر قطعات بدنه، قطعات با سطح دانش بالاتر مانند قطعات الکترونیکی پیشرفته، طراحی و تولید قطعات مهم موتور مانند پیستون، سوپاپ‌ها، رینگ پیستون‌ها و سیستم جرقه‌زنی و انژکتور‌ها نیز شد. ناگفته نماند که خروج تعدادی از سازندگان قطعات خارجی یا به تعلیق درآمدن تولید آنها در روسیه در سال ۲۰۲۲ میلادی سطح بومی‌سازی وسایل نقلیه را تا حد زیادی کاهش داد. در همین راستا در سال ۲۰۲۱ میلادی حدود ۱.۵ هزار شرکت متخصص در تولید قطعات در روسیه وجود داشت. در مقابل توسعه سامانه استاندارد روسیه برای قطعات در همه سطوح با در نظر گرفتن الزامات بین‌المللی، توسعه زیرساخت‌ها و شایستگی‌های مهندسی برای اجرای کار تحقیق و توسعه، بخش تامین قطعات سطح ۲ و ۳ و کاهش مولفه وارداتی قطعات در دستور کار قرار گرفت.

۴-شبکه توزیع محصول

در فدراسیون روسیه، در ابتدای سال ۲۰۲۲ میلادی تعداد فروشندگان خودرو که حدود ۳۵۰ هزار شغل و ارزش افزوده قابل توجهی در صنعت خودرو ایجاد کرد؛ حدود ۳.۲ هزار نفر بود. برای اطمینان از توسعه پایدار شبکه توزیع و حفظ مشاغل مربوطه، افزایش عرضه خودرو، گسترش اقدامات برای حمایت از تقاضا و رفع مشکل کمبود قطعات یدکی برای خدمات تعمیر و نگهداری خودرو‌ها که به دلیل توقف عرضه قطعات اصلی توسط تعدادی از خودروسازان خارجی به وجود آمده، ضروری است.

۵-نیروی انسانی

توسعه صنعت خودرو تاثیر چندجانبه دارد، یک شغل در این صنعت، به طور معمول ۹ تا ۱۰ شغل در صنایع مرتبط از جمله تامین کنندگان در همه سطوح را فراهم می‌کند. میانگین سالانه نیروی انسانی شاغل در سازمان‌های صنعت خودرو فدراسیون روسیه در سال‌های ۲۰۱۷ میلادی تا ۲۰۲۱ میلادی بین ۲۷۸ تا ۲۹۰ هزار نفر و در سال ۲۰۲۱ میلادی ۲۷۹ هزار نفر شاغل داشته است. هرچند همراه با صنایع وابسته در همین مدت برای ۲.۸ تا ۲.۹ میلیون نفر اشتغال ایجاد کرده است. به عنوان بخشی از برنامه‌ها و پروژه‌های دولتی، خودروسازان و قطعه‌سازان در حال اجرای طرح‌هایی برای بهبود پتانسیل منابع انسانی هستند. ناگفته نماند که صنعت خودرو روسیه همچنان با کمبود شدید پرسنل علمی، مهندسی و نیروی کار واجد شرایط، هم در سطح خودروسازان و هم در سطح تامین کنندگان و تولیدکنندگان قطعات مواجه است. در بخش قطعه سازی کمتر از ۱۰ هزار کارمند وجود دارد که در میان ۱۰۰ هزار نفر ۷ نیروی متخصص وجود دارد که این میزان با رقم مشابه در آلمان ۱۶۷ نفر، در جمهوری چک ۴۶ نفر، در مجارستان ۳۵ نفر، در ایتالیا ۲۴ نفر و در لهستان ۱۷ نفر است. برای پر کردن این شکاف برای تضمین، حاکمیت تربیت نیروی متخصص و تمرکز بر توسعه فناوری‌های جدید بسیار مهم است. برای جذب نیروی انسانی کارآمد در صنعت خودرو، افزایش سطح متوسط دستمزد بسیار ضروری است، به عنوان مثال نهاد‌های تشکیل دهنده پیشرو صنعت روسیه از نظر تعداد پرسنل در صنعت خودرو در منطقه سامارا، جمهوری تاتارستان و منطقه نیژنی نووگوردو، ۴۵ درصد از نیروی انسانی صنعت خودرو در کشور ۱۵ درصد بیش‌تر از میانگین آن در سال ۲۰۲۱ میلادی بوده است.

۶-تنظیم دسترسی شرکت‌های خارجی به بازار روسیه

سیاسیت تنظیم دسترسی شرکت‌های خارجی در بازار روسیه، از اواسط دهه ۲۰۰۰ میلادی با هدف جذب شرکت‌های مونتاژ خودرو خارجی بود. در همان زمان، فرض بر این بود که توسعه پایدار از تامین کنندگان قطعات، توسط خودروسازان به طور مستقل بر اساس الزامات بومی سازی انجام شود. همچنین مونتاژ رقابتی شرکت‌های خارجی تا حد زیادی سبب شد تا زنجیره تامین و قطعه سازی در این کشور شکل کامل‌تری به خود گیرد.

۷-حمایت مالی از صنعت خودرو

صنعت خودرو روسیه یکی از صنایع مهم و مادر بوده که میزان کل حمایت دولت از این صنعت در قالب اقدامات انگیزشی در سال‌های ۲۰۱۶ میلادی تا ۲۰۲۱ میلادی بالغ بر ۳۷۸ میلیارد روبل بوده است. این حمایت از تقاضا برای محصولات خودرو در قالب برنامه‌های بودجه بندی و لیزینگ خودرو، کمک هزینه برای تولیدکنندگان جهت توسعه حمل‌ونقل برقی و نسل جدید خودرو‌های احتراق داخلی بوده است. ناگفته نماند که در سال ۲۰۲۲ میلادی بودجه‌های دریافت شده از یک نهاد خودمختار ایالتی فدرال با نام «صندوق توسعه فناوری روسیه» به تعداد اقدامات حمایتی اضافه شد. حمایت از تحقیق و توسعه در صنعت خودرو و تولید قطعات خودرو در چارچوب ابزار‌های گسترده صنعت انجام و بالغ بر ۱.۵ تا ۲ میلیارد روبل در سال بوده است.

۸-نتایج ارزیابی وضعیت واقعی صنعت خودرو

اگر وضعیت واقعی صنعت خودرو روسیه را مورد بررسی قرار دهیم باید گفت که حجم ظرفیت‌های مونتاژ خودرو‌های تولیدی موجود برای پاسخگویی به نیاز‌های بازار داخلی کافی است. وجود پلتفرم‌های ملی خودرو و محصولات توسعه یافته بومی در بخش خودرو‌های سواری که می‌تواند به عنوان پایه‌ای برای توسعه بیش‌تر محصولات و پلتفرم‌های جدید مورد استفاده قرار گیرد. جالب است بدانید که محصولات ملی با طراحی بومی در بخش خودرو‌های تجاری سبک، کامیون‌ها و اتوبوس‌ها که می‌تواند به عنوان مبنایی برای توسعه بیش‌تر محصولات جدید باشد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر این موارد وجود بزرگ‌ترین مراکز مهندسی خودروسازان اختصاصی، ایجاد همکاری با سازمان‌های آموزشی فنی پیشرو در آموزش عالی و سازمان‌های تحقیقاتی و علمی بسیار مهم و اثرگذار بوده که در بخش توسعه راهبرد صنعت خودرو اثر مثبت داشته‌اند.