سه عامل مهم خروج شامخ خودرو از رکود

 شامخ خودرو در هفتمین ماه از سال به ۵۸.۵‌واحد رسید تا بیشترین میزان را طی یک سال‌گذشته به‌نام خود ثبت کند. این رقم در شهریورماه ۴۵‌واحد بود، بنابراین در ماه ابتدایی پاییز شامخ خودرو علاوه‌بر اینکه خود را به بالای مرز ۵۰ رسانده، رشد ۱۳.۵‌واحدی نیز داشته‌است. بیشتر شاخص‌های مورد بررسی در شامخ مهرماه خودرو نیز افزایشی بوده‌اند به‌طوری‌که از بین ۱۳ فاکتور مورد بررسی ۱۱فاکتور افزایشی بوده و دو مورد کاهش پیدا کرده‌است. در مورد دلایل خروج شامخ خودرو از رکودی ۱۶‌ماهه می‌توان به سه عامل اشاره کرد. یکی از این عوامل رشد دوباره قیمت‌های خودروسازان در مهرماه است. خودروسازان امسال دوبار افزایش قیمت داشتند که یکی از آنها خرداد و تیر محقق شد و دیگری در مهرماه، بنابراین رشد قیمت می‌تواند یکی از عوامل بهبود وضعیت شامخ خودرو باشد.

دلیل دوم نیز می‌تواند پایان چالش خودروسازان با سیاستگذاران حول موضوع قیمت‌گذاری خودرو باشد. از ابتدای سال‌جاری تاکنون یکی از عوامل مهمی که به رکود صنعت دامن زده بود، اختلافات قیمتی بین خودروساز و وزارت صمت بود. در خردادماه امسال بزرگ‌ترین خودروساز کشور به‌دلیل تعلل سازمان حمایت در اصلاح قیمت خود رأسا دست به افزایش قیمت محصولاتش زد. این موضوع یکی از پیچیده‌ترین و طولانی‌ترین اختلافات بین خودروساز و سیاستگذار را کلید زد. کار به‌جایی رسید که نهاد‌های نظارتی و حتی قضایی به موضوع ورود کردند و شورای‌رقابت نیز دستورالعمل قیمت‌گذاری خودروی سواری را تغییر داد. در ادامه نیز در برهه‌ای فروش ایران‌خودرو متوقف شد، با این‌حال این اختلاف در مهرماه امسال به پایان رسید. در این ماه نیز ایران‌خودرو قیمت‌های جدید خود را اعلام کرد، اما این‌بار سازمان حمایت این قیمت‌ها را تایید کرد تا پایانی باشد بر ماه‌ها چالش و کشمکش میان این دو.

عامل سومی که احتمالا در بهبود شامخ موثر بوده‌است، احتمال اختصاص ۲۰ همت تسهیلات به هریک از دو خودروساز بزرگ کشور است. ایران‌خودرو و سایپا هرکدام درخواستی برای تسهیلات ۲۰ همتی به دولت ارائه داده‌اند. گویا دولت نیز موافقت خود را مشروط به صرف این رقم برای پرداخت بخشی از بدهی قطعه سازان کرده‌است. از آنجا که این بدهی یکی از دلایلی بود که خودروسازان در تامین قطعه دچار مشکل بودند، احتمال دارد که مطرح‌شدن موضوع تسهیلات جدید برای پرداخت بخشی از این بدهی کمک کرده‌باشد که آنها بتوانند بازهم قطعات بیشتری را از قطعه سازان خریداری کنند.

همین موضوع امید خودروسازان نسبت به آینده را نیز افزایش داده‌است. امید خودروسازان به آینده که تحت‌عنوان «انتظارات تولید در ماه آینده» در شامخ بازتاب دارد نیز در ماه ابتدایی پاییز، نسبت به شهریور ۱۲.۲واحد افزایش داشته و به ۵۸.۳ واحد رسیده است. این امیدواری در حالی رقم خورده که در این ماه مکانیزم ماشه نیز فعال شد، بااین‌حال به‌نظر می‌رسد که از نظر خودروسازان تامین نقدینگی فاکتور بسیار مهم‌تری از مشکلات بین‌المللی یا تحریم‌ها است.

با این وجود باید توجه داشت که خودروسازی نیز به‌عنوان یک صنعت تحت‌تاثیر عوامل کلان است و دلایلی که آنها را مرور کردیم احتمالا تاثیری کوتاه‌مدت در بهبود وضعیت صنعت خودروی کشور دارند. اتاق بازرگانی ایران به‌عنوان مرجع انتشار شامخ، در گزارش خود بعد از اشاره به برخی از بهبود‌ها در شامخ مهرماه، تاکید می‌کند که «این بهبود عمدتا ناشی از عوامل گذر است (مثل تسهیل نسبی تامین انرژی برق) نه رشد پایدار تقاضا یا سرمایه‌گذاری و تلاش بنگاه‌ها برای پاسخگویی به تقاضای کوتاه‌مدت بازار بوده‌است. در غیاب اصلاحات بنیادی، عواملی مانند فشار‌های ارزی، نقدینگی محدود، افزایش هزینه مواد اولیه و نیروی انسانی و بی‌ثباتی سیاستی همچنان مانع از تعمیق بهبود هستند.» کمااینکه در مهرماه سال‌گذشته نیز شامخ خودرو به‌طور موقت از رکود خارج شد، اما بعد از آن دوباره به روند رکود خود بازگشت و تا شهریور نیز در آن مانده بود، بنابراین احتمال دارد که بعد از بهبود نسبی شامخ خودرو در مهر، در ماه‌های آینده شامخ بازهم به روند رکودی خود بازگردد؛ چراکه چند فاکتور باعث این بهبود شده‌است، اما اصلاح ساختاری درمیان نیست.

اتاق بازرگانی ایران، به‌عنوان مرجع انتشار شامخ این شاخص اقتصادی را این طور توصیف می‌کند: «شامخ یکی از شاخص‌های اقتصادی است که مورد پذیرش بیشتر کشور‌های توسعه یافته است. درحال حاضر شاخص شامخ برای حدود ۲۹هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از ۴۰کشور جهان محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان، به‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات ارائه می‌دهد. درواقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به نوعی نشان از میزان امید آنها به آینده دارد.»

افت و خیز شامخ

همان‌طور که اشاره شد بین فاکتور‌های مورد بررسی در شامخ مهرماه صنعت خودرو بیشتر شاخص‌ها افزایشی بودند، علاوه‌بر این از بین ۱۳ فاکتور موردبررسی چهار فاکتور زیر مرز ۵۰ و هشت فاکتور بالای این مرز قرارگرفته‌اند. رقم ۵۰، مرز مهمی در شامخ محسوب می‌شود. اگر رقم ثبت‌شده کم‌تر از ۵۰ بوده، اما نسبت به ماه قبل افزایش یافته باشد، نشان می‌دهد که سرعت بدتر‌شدن وضعیت، کاهش یافته‌است. در مقابل، چنانچه عدد محاسبه شده بالای ۵۰، از عدد ماه قبل کم‌تر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته‌است و اگر روی ۵۰ بایستد نشان از عدم‌تغییر دارد.

در این بین بیشترین رشد مربوط به «میزان سفارش‌های جدید» است. این فاکتور از ۴۸.۴‌واحد در شهریور به ۶۸.۳‌واحد در مهرماه رسیده است، این سفارش‌ها علاوه‌بر خودروسازان می‌تواند مربوط به قطعه سازان نیز باشد؛ چراکه با احتمال تسهیلات ۲۰‌همتی احتمالا خودروسازان سفارش بیشتری برای خرید قطعه داده‌اند. ایران‌خودرو نیز در مهرماه یک طرح فروش داشت که باعث اخذ سفارش‌های جدید شده‌است. در این ماه خودروسازان و قطعه سازان تولید خود را نیز بهبود داده‌اند. طبق آمار، رقم ثبت‌شده برای فاکتور «میزان تولید محصولات» در شهریورماه ۴۲.۲‌واحد بود، اما در ماه مهر روی ۶۰‌واحد ایستاد تا رشد ۱۷.۸‌واحدی را در این مدت زمان ثبت‌کند.

علاوه بر این گزارش شامخ نشان می‌دهد که فروش خودرو و قطعه نیز افزایش پیدا کرده‌است. این فاکتور در شهریورماه امسال به ۴۵.۵‌واحد رسیده بود، اما در هفتمین ماه از سال توانست از مرز ۵۰ عبور کرده و روی ۶۰ واحد بایستد. البته این رشد نمی‌تواند مربوط به فروش محصولات تولیدی سه خودروساز بزرگ کشور باشد، طبق گزارشی که پیش‌تر خودروسازان به سازمان بورس ارائه داده و در سامانه کدال منتشرشده بود، فروش خودرو‌های سواری ایران‌خودرو، سایپا و پارس خودرو در مهرماه نسبت به شهریور با افت ۱۳.۳‌درصدی مواجه بوده‌است، مگر اینکه خودروسازان در نظرسنجی شامخ فروش، خودرو‌های وارداتی خود را نیز مدنظر قرار داده‌باشند. همچنین ممکن است این رشد از محل فروش قطعه سازان نشات گرفته‌باشد. همچنین خودروسازان و قطعه سازان در این ماه سفارش‌های دریافتی خود را با سرعت بیشتری تحویل داده‌اند. بر این اساس فاکتور «سرعت انجام و تحویل سفارش» در مهرماه به ۶۰‌واحد رسیده است. این در شرایطی است که این شاخص در شهریورماه روی ۵۴.۵‌واحد ایستاده بود.

اما به‌رغم آنکه خودروسازان در ماه مهر احتمالا توانسته‌اند قطعات بیشتری را تامین کنند، اما همچنان تامین مواد اولیه از مشکلات اساسی آنها است. «موجودی مواد اولیه» در مهرماه امسال به ۴۶.۷‌واحد رسیده که همچنان زیر مرز ۵۰ است و نشان می‌دهد که موجودی مواد اولیه آنها در انبار همچنان در حال خالی‌شدن است، با این‌حال این فاکتور نسبت به شهریور ماه با رقم ۳۸.۷‌واحد رشدی ۸ واحدی را ثبت کرده‌است، بنابراین می‌توان گفت که سرعت خالی‌شدن انبار خودروسازان از مواد اولیه بسیار کاهش یافته‌است که این موضوع دریافت قطعات جدید از قطعه سازان را تایید می‌کند.

موضوع دیگری که موید این ادعا است افت محسوس محصول در انبار خودروسازان است، فاکتور «موجودی محصول در انبار» گروه وسایل نقلیه و قطعات وابسته در شامخ مهر ماه به ۳۰ واحد رسیده که کم‌ترین میزان ثبت در شامخ هفتمین ماه از سال است. همچنین این رقم کم‌ترین میزانی است که در یک سال‌گذشته برای این فاکتور ثبت شده‌است. خودروسازان طی ماه‌های اخیر با رشد زیادی در تولید خودرو‌های ناقص خود مواجه بودند، بنابراین احتمال دارد که آنها در مهرماه بخشی از این نواقص را با قطعاتی که خریداری کرده‌اند، تکمیل کرده و وارد چرخه فروش کرده‌باشند.

با این وجود تامین مواد اولیه برای خودروسازان و قطعه سازان همچنان هزینه زیادی را به‌همراه دارد؛ به‌طوری که شاخص «قیمت خرید مواد اولیه» از ۸۳.۳‌واحد به ۸۸.۳‌واحد رسیده و رشد ۵ واحدی داشته‌است. «قیمت محصولات تولیدشده» نیز با رشد ۵.۷ واحدی به ۶۵‌واحد رسیده که این موضوع متاثر از اعلام قیمت‌های جدید خودروسازان در مهرماه است. «مصرف حامل‌های انرژی» از ۴۹.۸ واحد در شهریور به ۴۶.۷‌واحد در مهر رسیده تا افت ۳.۱ واحدی داشته‌باشد و همچنان زیر مرز ۵۰ بماند. این موضوع نشان می‌دهد که خودروسازان و قطعه سازان حتی در مهرماه نیز در تامین انرژی خود دچار مشکل بوده‌اند.

سری هم به فاکتور «میزان صادرات» بزنیم. این شاخص از ۴۸.۸‌واحد در شهریور به ۵۱.۷‌واحد در مهر رسیده تا ضمن عبور از مرز ۵۰ رشد ۲.۹ واحدی داشته‌باشد. البته اطلاعات دقیقی در دست نیست که این رشد صادرات از چه محلی نشات می‌گیرد. آخرین فاکتوری هم که آن را در بررسی خود مدنظر قرار می‌دهیم، فاکتور «میزان استخدام و به کارگیری نیروی انسانی» است. این فاکتور که در شهریورماه ۳۹.۳‌واحد بود، در مهر روی ۴۶.۷‌واحد ایستاده است، بنابراین همچنان استخدام در خودروسازی و قطعه سازی رو به کاهش است، اما از سرعت آن کاسته شده‌است.