چرا بازار معاملات خودرو کساد است؟

 بازار خودرو‌های وارداتی روزگاری در ویترین نمایشگاه‌های پایتخت جلوه‌گری می‌کرد، نمایشگاه‌هایی که با وجود توقف واردات با زرق و برق زیادی افتتاح شد، با این حال آزادسازی دوباره ورود خارجی‌ها، معادلات را تغییر داد و بسیاری از این نمایشگاه‌ها را به تغییر کاربری کشانده است. دو خیابان پرتردد پایتخت تا همین دو سال پیش به‌عنوان مراکز اصلی عرضه محصولات وارداتی معرفی می‌شدند.

توقف چهار ساله واردات خودرو باعث شد بازار به سمت معامله خودرو‌های کارکرده میل کند و در غیاب خودرو‌های صفر، مدل‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ به پرتقاضاترین کالا‌های این نمایشگاه‌ها تبدیل شوند. در همین دوران، بسیاری از شرکت‌ها و نمایندگی‌های رسمی واردات که امکان فعالیت مستقیم در عرضه محصول نداشتند، به بازار خودرو‌های دست‌دوم ورود کردند و بخشی از کسب‌وکار نمایشگاه‌ها را به دست گرفتند.

این شرایط به گونه‌ای رقم خورد که بخش عمده فعالیت نمایشگاه‌داران در سال‌های توقف واردات، به خرید و فروش محصولات کارکرده معطوف شد و واسطه‌گری و دلالی به‌عنوان رکن اصلی بازار وارداتی‌ها شکل گرفت. آنچه مشخص است سیاستگذاران با توجیه کمبود ارز مسیر واردات رسمی را مسدود کردند، اما این تصمیم عملا راه را برای فرصت‌جویانی باز گذاشت که از اختلاف قیمت کارخانه و بازار و عطش تقاضا در غیاب عرضه قانونی سود‌های هنگفتی به جیب زدند.

همان‌طور که عنوان شد آزادسازی واردات از مبادی رسمی از سال گذشته، شرایط را تغییر داده و خریداران که تا پیش از این تنها به نمایشگاه‌های خیابان‌های اصلی تهران برای تهیه خودرو‌های خارجی مراجعه می‌کردند، اکنون ترجیح می‌دهند به نمایندگی‌های رسمی و شرکت‌های دارای مجوز روی بیاورند تا از خدمات پس از فروش، اصالت کالا و شفافیت قیمت مطمئن باشند.

نتیجه آنکه نمایشگاه‌های پرزرق و برق که در دوران رکود واردات رشد قارچ‌گونه‌ای داشتند، امروز یکی پس از دیگری در حال تغییر کاربری‌اند و چراغ‌هایشان خاموش می‌شود. بسیاری از این واحد‌ها به فعالیت‌های دیگر اقتصادی از جمله فروش املاک یا کالا‌های لوکس روی آورده‌اند، چراکه دیگر توجیهی برای ادامه حضور در بازاری که مشتری آن به مسیر رسمی هدایت شده، وجود ندارد.

در بازدید میدانی از دو خیابان پرتردد پایتخت که زمانی مراکز اصلی خرید و فروش خودرو‌های وارداتی محسوب می‌شدند، بر این باور است که بازار وارداتی‌ها دیگر رونق گذشته را ندارد و ویترین‌های پرزرق و برق نمایشگاه‌ها جای خود را به تابلو‌های تغییر کاربری داده‌اند.

نمایشگاه‌هایی که زمانی نشانه‌ای از تب واردات و عطش بازار برای خودرو‌های خارجی بودند، امروز به یادگار سیاست‌های مقطعی و ناپایدار در اقتصاد بدل شده‌اند؛ سیاست‌هایی که نه تنها موجب تضعیف نمایندگی‌های رسمی شدند، بلکه چرخه‌ای از دلالی و واسطه‌گری را پدید آوردند که با آزادسازی واردات به پایان خط رسید.

مشاهدات میدانی از وضعیت کنونی این صنف، حکایت از دورانی از کسادی و رکود دارد؛ واقعیتی که در عمل منجر به تغییر کاربری محل کسب و کار تعدادی از نمایشگاه‌داران شده است. اما این وضعیت، تضاد آشکاری با دوره چهار ساله ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ دارد. در آن سال‌ها، با کلید خوردن تحریم‌های اقتصادی سختگیرانه و همزمان با کاهش چشم‌گیر تولید و عرضه خودرو در داخل و توقف کامل واردات، بازار خودرو‌های دست‌دوم بهشت نمایشگاه‌داران شد.

در آن دوران، سرمایه‌ها به سمت خودرو‌های کارکرده سرازیر شد و نمایشگاه‌داران، به‌ویژه در خیابان‌هایی مانند مطهری و شهید بهشتی، به سرعت رشد قارچ‌گونه‌ای را تجربه کردند. سود‌های سرشار از معاملات خودرو‌های دست‌دوم، این صنف را به یکی از پررونق‌ترین بخش‌های اقتصادی کشور تبدیل کرده بود، چرا که عطش بازار برای خودرو، به دلیل محدودیت‌های عرضه، به اوج خود رسیده بود.

همان‌طور که عنوان شد اکنون، اما ورق برگشته است. با آزادسازی واردات خودرو‌های خارجی و رها شدن این فرآیند از قید و بند‌های گذشته، شاهد تغییر مسیر سرمایه‌ها و ترجیحات مصرف‌کنندگان هستیم. تمایل مردم به خرید خودروی نو از نمایندگی‌ها، به جای سپردن سرمایه خود به نمایشگاه‌داران برای خرید خودرو‌های دست‌دوم، به شدت افزایش یافته است. این تغییر رویکرد، ضربه سنگینی به کسب‌وکار نمایشگاه‌داران وارد آورده است. آمار رسمی نیز گواهی بر این مدعاست؛ طبق گزارش‌ها، بیشتر نمایشگاه‌داران خودرو در یک سال اخیر مجبور به تغییر شغل شده‌اند، چرا که دیگر معاملات خودرو‌های دست‌دوم، آن سودآوری سابق را ندارد.

رونق کسب‌وکار در دوره توقف واردات؟

از سال ۹۷ به این سو، بازار خودروی ایران داستان عجیبی را روایت می‌کند. داستانی که در یک سو با کاهش تولید و توقف واردات گره خورده و در سوی دیگر، با رونق عجیب و غریب و قیمت‌های نجومی خودرو‌های وارداتی از سوی نمایشگاه‌داران، گویی هیچ اتفاقی نیفتاده است. این معادله نامتوازن، پرسش‌های بسیاری را در ذهن ایجاد می‌کند؛ وقتی نه تولید به راه است و نه واردات، این همه خودروی لوکس و گران‌قیمت در بازار از کجا سر درآورده‌اند؟

ریشه این معضل را باید در سیاست‌های خودرویی سال‌های اخیر جست‌و‌جو کرد. سیاست‌هایی که از قضا، نه‌تنها گره‌ای از مشکلات نگشود، بلکه گویی مسیر را برای جولان دلالان و سوداگران هموارتر ساخت. طی سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ در پی توقف واردات و کاهش عرضه، تقاضای واقعی برای خودرو، چه داخلی و چه خارجی، چاره‌ای جز روی آوردن به بازار آزاد نیافت.

بازاری که دیگر از کانال نمایندگی‌ها و خرید بدون ریسک خبری نبود و جای آن را دلالان و واسطه‌گرانی گرفتند که نبض قیمت‌ها را در دست داشتند. اینچنین بود که سرنوشت بازار خودرو، ناگزیر با حضور این بازیگران جدید گره خورد؛ بنابراین در آن روزها، در بازار خودرو‌های وارداتی، شاهد پدیده‌ای بس شگفت‌انگیزی بودیم؛ رشد قارچ‌گونه نمایشگاه‌های لوکس خودرو، به‌ویژه در سطح شهر تهران. این نمایشگاه‌ها مملو از خودرو‌های وارداتی بودند.

اینجاست که سوال بزرگ مطرح می‌شود؛ چگونه با وجود توقف چهار ساله واردات، این همه خودروی خارجی در بازار جولان می‌دهند؟ در پاسخ به این سوال باید گفت که با وجود توقف واردات، بازار نمایشگاه‌داران با معامله خودرو‌های دست دوم رونق بی‌سابقه‌ای پیدا کرد. در کنار خودرو‌های کارکرده، خودرو‌های «ترخیص شده از گمرک» یا آنهایی که سال‌ها در «پارکینگ‌های شخصی» منتظر فرصت بوده‌اند، نیز به زرق و برق نمایشگاه‌های خودرو کمک کرد.

با آغاز تحریم‌ها و تصمیم دولت برای توقف واردات خودرو، هزاران خودرو در گمرکات کشور سرگردان ماندند. هرچند بخش اعظمی از این خودرو‌های دپو شده، با مجوز‌های هیات وزیران دولت دوازدهم، بالاخره ترخیص شدند، اما تعداد زیادی از آنها هم به دلیل مشکلات قضایی همچنان در پارکینگ گمرکات کشور به خواب فرو رفتند.

نکته جالب اینجاست که این عدم ترخیص، به نوعی به نفع نمایشگاه‌داران تمام شد. چرا که با انتظارات تورمی و افزایش افسارگسیخته قیمت‌ها، این امید تقویت شد که با گذشت زمان و افزایش قیمت‌ها، سود بیشتری ببرند؛ بنابراین با سپری شدن زمان، خودرو‌های وارداتی در شرایطی که بازار با کمبود عرضه مواجه بود، سر از نمایشگاه‌های پر زرق و برق درآورند و به قیمتی نجومی به فروش رسیدند.

چرا بازار کساد است؟

در شرایطی که معاملات خودرو‌های دست دوم با رشد واردات در سال جاری از سکه افتاده، سری به خیابان مطهری و شهید بهشتی زدیم تا از نزدیک از وضعیت خرید و فروش و کسب و کار فروشندگان مطلع شویم. یک نمایشگاه‌دار که در خیابان بهشتی مشغول به فروش خودرو‌های وارداتی است، با اشاره به تغییر کاربری برخی نمایشگاه‌داران، می‌گوید: به‌دلیل رکود بازار، آنهایی که بیشتر مستاجر هستند از پس هزینه‌ها برنمی‌آیند، بنابراین ترجیح می‌دهند به سمت مشاغل پرمتقاضی دیگری مثل رستوران‌داری بروند.

وی با اشاره به اینکه در سال‌های ۹۷ تا ۱۴۰۱ بازار رونق بیشتری داشت، در این باره ادامه داد:، چون عرضه محدود بود، خودرو‌ها با قیمت گزافی به دست مشتریان می‌رسید و سود بیشتری نصیب ما می‌شد. فروشنده بعدی که در خیابان بهشتی حضور دارد، با تاکید بر اینکه در سه چهار ماه اخیر اوضاع بازار نا مساعد است، گفت:، چون واردات آزاد شده و محدودیت‌های قبلی وجود ندارد، بازار در شرایط رقابتی قرار گرفته و مشتریان ترجیح می‌دهند به سمت خرید خودرو‌هایی بروند که قیمت کمتری دارند.

این فروشنده خیابان شهید بهشتی در پاسخ به این پرسش که چرا در چهار ساله تحریم، کسب و کار نمایشگاه‌داران در شرایط بهتری قرار داشت، اظهار کرد: عرضه کم بود و مردم حق انتخاب کمتری داشتند، اما در شرایط کنونی وضعیت بازار به نحوی شده که با تعدد محصولات، مشتری سرگردان می‌شود.

وی همچنین به افت تقاضا با توجه به کاهش قدرت خرید مردم اشاره کرد. فروشنده بعدی که در خیابان مطهری فعالیت دارد با اشاره به اینکه وضعیت بازار به دلیل نبود امنیت اقتصادی و سیاسی تعریفی ندارد، گفت: تقاضا کاهش پیدا کرده و مردم بیشتر به سمت خرید دلار و سکه می‌روند. وی با تاکید بر رونق فروش خودرو‌های دست دوم و کارکرده در زمان توقف واردات، تصریح کرد: در آن زمان، چون عرضه محدود بود، فروشندگان هم خودرو‌ها را با قیمت بالاتری می‌فروختند و در نتیجه کاسبی بهتر بود.

فروشنده دیگری نیز به اوضاع راکد اشاره کرد و در پاسخ به چرایی آن گفت: دلیل این امر بی‌ثباتی اقتصادی است. ضمن اینکه تقاضا افت کرده و خرید آنلاین جایگزین روش سنتی شده است. وی با اشاره به تغییر کاربری نیز ادامه داد: خیلی از نمایشگاه‌داران مجبور به ترک شغل شده‌اند ضمن اینکه مالیات فشار زیادی به کسبه وارد می‌کند. این فروشنده ادامه داد: هرچند واردات رونق گرفته، اما الان مردم به سمت نمایندگی‌هایی می‌روند که قیمت را پایین‌تر عرضه می‌کنند. برای روشن‌تر شدن وضعیت بازار نمایشگاه‌داران به سراغ علی خسروانی نایب‌رئیس اتحادیه نمایشگاه‌داران و فروشندگان خودرو رفتیم.

وی با اشاره به سردرگمی در بازار نمایشگاه‌داران به دنیای اقتصاد گفت: ریشه این سردرگمی را می‌توان در چند دلیل جست‌و‌جو کرد. اولین اینکه، شایعات و اخبار مربوط به جنگ در این وضعیت دخیل بوده است و بنابراین برخی با دامن زدن به این موضوعات نمی‌گذارند وضعیت به سمت ثبات برود. وی اضافه کرد: صدور بخشنامه آن هم به صورت روزانه بر این سردرگمی افزوده است؛ بنابراین شرکت‌های واردکننده بلاتکلیف هستند و نمی‌دانند چقدر باید تعرفه بدهند.

خسروانی با اشاره به رشد واردات در چهار ماه اخیر، اظهار کرد: ورودی به گمرک و خروجی از آن دو بحث جداگانه هستند. آنچه مهم است، وضعیت بازار است. الان شاهد مشکلات تخصیص ارز یا ترخیص خودرو‌های مانده در گمرکات هستیم. این فعال صنفی با اشاره به تغییر کاربری برخی نمایشگاه داران می‌گوید که وقتی هر بازاری رشد نامتعارف دارد، صنوف به‌طور فصلی وارد آن کار می‌شوند، چون تورم کالا سوددهی کاذب ایجاد می‌کند؛ بنابراین این افرادی که از صنف نمایشگاه‌داری رفته‌اند، به صورت موقتی در این حرفه مشغول بودند. وی در مورد اینکه چه میزان تغییر کاربری در نمایشگاه‌های خودرو رخ داده افزود: آمار دقیقی در دسترس نیست، اما فکر می‌کنم حداقل ۱۰ تا ۱۵درصد در یک سال اخیر از این شغل خارج شده‌اند، البته اینها افرادی بودند که در سه-چهار سال اخیر وارد کار نمایشگاه‌داری شده بودند.