کد خبر: ۶۷۰۷۰
تاریخ انتشار: ۱۶ تير ۱۴۰۴
گزارش خبری؛

چالش‌های نظام حکمرانی صنعت خودرو و ملاحظات واگذاری به بخش خصوصی

صنعت ماشین: نگاهی به ذینفعان صنعت خودرو از قبیل شبکه تامین (قطعه سازان، تولیدکنندگان مواد اولیه و...) سیستم مدیریتی (سطح کلان دولتی و خرد بنگاهی) و مصرف کننده نشان می‌دهد که این صنعت قربانی تضاد منافع آنها شده است.
نویسنده:  تحریریه صنعت ماشین
به گزارش صنعت ماشین،

 صنعت خودرو به واسطه سهم قابل توجه در اشتغال و تولید ناخالص داخلی کشور، همواره مورد توجه سیاست‌گذاران بوده است. با این حال، این صنعت در حوزه حکمرانی همواره با چالش‌ها و مسائل متعددی از جمله چارچوب قانونی و رگولاتوری نامناسب و غیرشفاف، وجود انحصار، محدودیت در انعقاد همکاری‌های بین المللی به دلیل تحریم‌ها و متعاقباً عدم دسترسی به فناوری‌های روز و کمبود منابع مالی مواجه بوده است.

این چالش‌ها بالتبع در قدرت رقابت پذیری پایین این صنعت و سهم اندک آن از بازار‌های خارجی نمود یافته است؛ در واقع با نگاهی به ذینفعان صنعت خودرو از قبیل شبکه تامین (قطعه سازان، تولیدکنندگان مواد اولیه و ..)، سیستم مدیریتی (سطح کلان دولتی و خرد بنگاهی)، مصرف کننده و غیره، ملاحظه می‌شود که این صنعت قربانی تضاد منافع آنها شده است.

نمونه‌های چنین تضاد منافعی به وفور در مصاحبه ها، گزارش‌های مرتبط با صنعت خودرو و پرونده‌های قضایی اخیر ملاحظه می‌شود. هرچند وجود تضاد منافع میان بازیگران و ذینفعان یک صنعت امر غیربدیهی نیست، اما درک درست از منافع مشترک نهایتا موجب هم نوایی بازیگران می‌شود. اما در صنعت خودرو متاسفانه چنین رویه‌ای دیده نمی‌شود. این تعامل نادرست در نهایت موجب شده است که صنعت خودرو در طول عمر نزدیک به ۵۰ ساله خود مسیر مشخص و واحدی نداشته باشد. مهمترین چالش‌های این صنعت را می‌توان به شرح موارد ذیل مورد توجه قرار داد:

عدم تکامل زنجیره ارزش صنعت

صنعت خودرو در ایران بواسطه عدم تکمیل زنجیره تامین در برخی از قطعات و مواد اولیه وابستگی بالایی به واردات دارد. این امر در کنار فقدان یک استراتژی صادرات گرا موجب شده صنعت خودرو با وجود ارزبری بالا، ارزآوری قابل توجهی در طی چند دهه گذشته نداشته باشد. در این بین، نوسانات ارزی ناشی از اعمال تحریم‌ها نیز تامین قطعات از خارج را با مشکلات جدی مواجه ساخته و بر تاثیرپذیری این صنعت از شوک‌های خارجی افزوده است.

تحقیق و توسعه ناکارآمد

در حالی‌که تحقیق و توسعه سهم قابل توجهی از ارزش افزوده خودروسازان بزرگ جهان را تشکیل می‌دهد، خودروسازان داخلی توجه چندانی به این فاکتور مهم نداشته و از همین رو، تفاوت چندانی در فناوری‌های کلیدی خودرو‌های داخلی (نظیر موتور و سیستم انتقال قدرت) طی چند دهه گذشته مشاهده نمی‌شود. بی توجهی به بازار‌های صادراتی و فقدان عنصر رقابت پذیری و از طرفی نبود همکاری‌های بین المللی با خودروسازان معتبر، نیاز به تحقیق و توسعه و به‌روز‌رسانی فناوری‌های مرتبط با صنعت خودرو را کمرنگ‌تر ساخته است.

این در حالی است که صنعت خودرو در جهان شاهد یک گذار فناورانه از خودرو‌های فسیلی به سمت خودرو‌های برقی و سوخت پاک بوده و فرصت مناسبی برای خودروسازان داخلی برای همپایی فناورانه از طریق مشارکت‌های برونمرزی با خودروسازان خارجی فراهم نموده است.

فقدان سیاست‌گذاری تحول گرایانه

با نگاهی به تاریخچه سیاست‌گذاری صنعت خودرو در ایران در طی سه دهه گذشته می‌توان دریافت که چهار مولفه تعرفه واردات و قطعات آن، قیمت گذاری، اسقاط و استاندارد، عمده موضوعات سیاستی صنعت خودروی کشور را تشکیل داده‌اند و دو عامل ایجاد فضای رقابتی و توسعه فناوری‌های روز در فضای سیاست‌گذاری این صنعت مغفول مانده بطوری که اساساً امکان رشد و توسعه فناوری در شرایط فعلی در آن وجود ندارد، زیرا توسعه فناوری مستلزم سرمایه گذاری مداوم بوده که خود منوط به وجود یک چشم انداز بلندمدت روشن برای صنعت خودرو است. اما در عمل، عدم ثبات در سطح اقتصاد کلان و تعارضات در قوانین و سیاست‌گذاریها، تحقق هرگونه استراتژی توسعه صنعتی کارآمد را غیرممکن ساخته است. برآیند این نیرو‌ها نتیجه‌ای جز عدم سرمایه گذاری در زیرساخت‌ها و فناوری‌های مرتبط و لذا عدم تغییر در پلت‌فرم خودروهای، نرخ پایین داخلی سازی و گرایش خودروسازان به افزایش تولید خودرو‌های گران‌قیمت در پی نداشته است.

چرخه بسته مالکیتی در شرکت‌های خودروسازی

بخش قابل توجهی (بیش از ۲۰ درصد) از سهام شرکت‌های خودروسازی بزرگ مانند ایران خودرو در اختیار شرکت‌های تامین‌کننده قطعات و شرکت‌های زیرمجموعه قرار دارد که این امر به شکل گیری یک چرخه بسته مالکیتی در این شرکت‌ها منجر شده است به طوری که خرید سهام شرکت مادر توسط زیرمجموعه‌های آن عملاً منابع داخلی خودروساز را به جای تامین سرمایه در گردش، به سمت صرف خرید سهام آن منحرف کرده است.

از طرفی واگذاری خودروساز به شرکت‌های قطعه ساز نه تنها موجب شکل گیری انحصار عمودی و خروج سایر قطعه سازان از صحنه رقابت خواهد شد که این رویداد با سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی در تناقض است، بلکه خودروساز را از اهداف اصلی به ویژه توسعه برند داخلی و توسعه فناوری دورتر خواهد کرد.

البته باید توجه داشت که وضعیت حال حاضر صنعت خودرو تنها ناشی از کمبود‌ها و کاستی‌های این صنعت نیست و محیط کلانی که این صنعت در آن ایفای نقش می‌کند نیز لازم است مورد توجه قرار گیرد. چراکه در فضای پرنوسان سیاسی و اقتصادی کشور، صنعت خوردو با چالش‌هایی مواجهه شده که در وقوع آن‌ها بی تقصیر است.

ملاحظات واگذاری خودروسازی‌های دولتی

با توجه به رویکرد دولت مبنی بر واگذاری دو خودروساز به بخش خصوصی، ملاحظاتی به شرح ذیل لازم است مورد توجه قرار گیرد:

اهمیت تمایز قایل شدن میان مدیریت و مالکیت

مالکیت دولتی در صنعت خودروسازی دنیا امری غیرمتعارف نیست و در دنیا شرکت‌های بزرگ و موفق بسیاری وجود دارند که دولت در مالکیت آن‌ها سهم عمده‌ای دارد. اما لازم است بین مالکیت دولتی و مدیریت دولتی تفاوت قائل شد. چراکه یک مدیر دولتی در تصمیم‌های خود مجبور به رعایت موضوعاتی است که ممکن است با منافع مجموعه تحت امر خود هم خوانی نداشته باشد، اما به دلایل مختلف مجبور به اجرای آنهاست. این شکل مدیریتی در حال حاضر یکی از بزرگترین مشکلات صنعت خودرو است.

انباشت نیروی انسانی، تحمیل هزینه‌های کلان ناشی از سرمایه گذاری‌های غیرمولد و زیانده و ... از پیامد‌های مدیریت دولتی است. اما مشکل مهمتر عدم ثبات در برنامه ریزی‌ها و سیاست گذاری هاست. در عمده شرکت‌های دولتی با تغییر مدیریت، جهت گیری‌ها و برنامه‌های شرکت نیز تغییرات اساسی می‌کند و سیاست‌هایی که بخش بزرگی از زمان و منابع مالی شرکت را به خود اختصاص داده‌اند به حاشیه می‌روند.

ملاحظه حقوق مصرف کنندگان در خصوص قیمت خودرو

قیمت یک محصول تابع دو عامل است. نخست بهای تمام شده آن و دوم رقابت عرضه و تقاضا؛ بدیهی است در مورد عامل اول لازم است قیمت به گونه‌ای تعیین شود که خودروساز با زیان مواجه نشود، اما اینکه قیمت صرفا به تعادل عرضه و تقاضا سپرده شود، در بازار غیررقابتی و انحصاری کشور صحیح نیست و موجب تضییع حقوق مصرف کننده می‌شود. بدیهی است نباید انتظار داشت که خودرو پایین‌تر از قیمت تمام شده آن قیمت گذاری شود. اما خودروساز هم نمی‌تواند عدم تعادل در عرضه و تقاضا را دست آویزی برای افزایش قیمت قرار دهد.

در واقع شیوه آزاد گذاشتن قیمت‌ها در نهایت منجر به افزایش قیمت خودرو به اندازه‌ای می‌شود که بخشی از تقاضا به دلیل کاهش قدرت خرید از بازار خارج شوند و در نهایت در یک قیمت تعادلی عرضه و تقاضا به تعادل برسند. این رویه شاید برای برخی از کالا‌های لوکس قابلیت توجیه داشته باشد، اما برای خودرو خیر. امروزه خودرو یک کالای لوکس نیست، یک کالای ضروری در سبد هر خانواده است و لذا نمی‌توان با رویه ذکر شده با آن مواجه شد؛ بنابراین نباید خودروساز را برای بالابردن قیمت آزاد گذاشت.

لزوم ممانعت از انحصار در صنعت خودرو

صنایع متعددی وجود دارند که دولت آنها را واگذار کرده، اما منجر به نتایج مثبت نشده و حتی بواسطه خروج دولت از تصمیم گیری، بخش خصوصی در جهت منافع خود حقوق مصرف کننده و صنایع پایین دست را نیز تضییع نموده است؛ بنابراین لازم است سازوکار درستی در واگذاری سهام و ورود بخش خصوصی در چارچوب‌های مشخص تعریف شود تا مشکلات صنعت خودرو پیچیده‌تر نشود. اگر قرار باشد شرکت‌های خودروساز واگذار شوند، اما سیاست‌های دولت نظیر سیاست‌های تجاری (واردات و تعرفه گذاری) و ... ثابت بماند، عملا یک رانت و انحصار بزرگ به بخش خصوصی اعطا شده است. در خصوص واگذاری ایران خودرو نیز لازم است ملاحظات به شرح ذیل مورد توجه قرار گیرد:

- از عمق داخلی سازی در صنعت خودرو کاسته نشود.

- خودرو‌های اقتصادی و ارزان همچنان تولید وعرضه شوند.

- انحصار در تامین قطعات بواسطه بسط عمودی رخ ندهد.

- از تعداد و تنوع شبکه قطعه سازی خودروساز کاسته نشود.

*پژوهشگران موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی

اخبار مرتبط
نظر شما
نیسان سیلفی e-POWER پلاس توسط آرینا درایو معرفی شد +تصاویر و کاتالوگ
نمایشگاه خودرو شیراز؛

نیسان سیلفی e-POWER پلاس توسط آرینا درایو معرفی شد +تصاویر و کاتالوگ

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
میتسوبیشی اکلیپس کراس مدل 2025 در نمایشگاه شیراز رونمایی شد +تصاویر
نمایشگاه خودرو شیراز؛

میتسوبیشی اکلیپس کراس مدل 2025 در نمایشگاه شیراز رونمایی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
BMW X2 sDrive 25i توسط پرشیا خودرو رونمایی شد +تصاویر
نمایشگاه خودرو شیراز؛

BMW X2 sDrive 25i توسط پرشیا خودرو رونمایی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
نسخه جدید پیکاپ تیگارد L7 پلاس توسط تیگارد موتور رونمایی شد +تصاویر
نمایشگاه خودرو شیراز؛

نسخه جدید پیکاپ تیگارد L7 پلاس توسط تیگارد موتور رونمایی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
BMW X1 توسط پرشیا خودرو رونمایی شد +تصاویر
نمایشگاه خودرو شیراز؛

BMW X1 توسط پرشیا خودرو رونمایی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
Mazda EZ-60 الکتریکی وارد نمایندگی های چین شد +تصاویر
رونمایی در مرداد ماه سال جاری؛

Mazda EZ-60 الکتریکی وارد نمایندگی های چین شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
شاسی بلند جتور جی 600 توسط چری رونمایی شد +تصاویر
نمایشگاه خودرو شانگهای ۲۰۲۵؛

شاسی بلند جتور جی 600 توسط چری رونمایی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
پرچمدار جدید PHEV چری با برد 1400 کیلومتر رونمایی شد +تصاویر
نمایشگاه خودرو شانگهای ۲۰۲۵؛

پرچمدار جدید PHEV چری با برد 1400 کیلومتر رونمایی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
چری تیگو 7 جدید مدل 2025 با جدیدترین پیشرانه PHEV معرفی شد +تصاویر
نمایشگاه خودرو شانگهای ۲۰۲۵؛

چری تیگو 7 جدید مدل 2025 با جدیدترین پیشرانه PHEV معرفی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
جورنئو؛ انقلاب هوشمند چری در دنیای ون‌ها! +تصاویر
نمایشگاه خودرو شانگهای ۲۰۲۵؛

جورنئو؛ انقلاب هوشمند چری در دنیای ون‌ها! +تصاویر

نام خبرنگار: محسن صادقی
بستیون Yueyi 08 با دو پیشرانه برقی رونمایی شد +تصاویر
نمایشگاه خودرو شانگهای ۲۰۲۵؛

بستیون Yueyi 08 با دو پیشرانه برقی رونمایی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
LUCANO L8 با عملکرد بی‌نظیر در پیست آیلند تست شد +تصاویر
اوج تکنولوژی با قابلیت آفرودی با کراس اوور مکث موتور؛

LUCANO L8 با عملکرد بی‌نظیر در پیست آیلند تست شد +تصاویر

نام خبرنگار: محسن صادقی
تجربه رانندگی با رنو آرکانا XM3 کراس‌ کوپه سروش موتور مبنا +تصاویر
چگونه آرکانا بازار را بدست می‌گیرد؟

تجربه رانندگی با رنو آرکانا XM3 کراس‌ کوپه سروش موتور مبنا +تصاویر

نام خبرنگار: محسن صادقی
تجربه رانندگی با Beijing U5 Plus سدان اقتصادی دیار خودرو +تصاویر
رقیب تارا و شاهین معرفی شد؛

تجربه رانندگی با Beijing U5 Plus سدان اقتصادی دیار خودرو +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
سواری نرم در اوج کیفیت با برادر ناتنی تیگو 8 پرومکس
رانندگی با اکستریم TXL از تهران تا کرمان چگونه است؟

سواری نرم در اوج کیفیت با برادر ناتنی تیگو 8 پرومکس

نام خبرنگار: محسن صادقی
تجربه رانندگی با کیا K5 کوشا خودرو در باند فرودگاه سپهر +تصاویر
تمایز گزینه خاص کوشا خودرو برای بازار ایران چیست؟

تجربه رانندگی با کیا K5 کوشا خودرو در باند فرودگاه سپهر +تصاویر

نام خبرنگار: محسن صادقی
تجربه رانندگی با کیا اسپورتیج 2024 کوشا خودرو در فرودگاه سپهر +تصاویر
رانندگی با کراس اوور محبوب کره‌ای‌ها چگونه است؟

تجربه رانندگی با کیا اسپورتیج 2024 کوشا خودرو در فرودگاه سپهر +تصاویر

نام خبرنگار: محسن صادقی
تجربه رانندگی با کراس اوور جسور دیار خودرو در پیست آزادی!
بیجینگ X55؛ تجربه خاص از شتاب هیجان انگیز؛

تجربه رانندگی با کراس اوور جسور دیار خودرو در پیست آزادی!

نام خبرنگار: محسن صادقی
19:32 - 1401/12/10
با شروع تمرین های زمستانه؛

فصل جدید فرمول یک 2023 در بحرین آغاز شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
16:40 - 1401/11/28
برای فصل ۲۰۲۳ فرمول یک؛

استون مارتین از خودروی AMR23 رونمایی کرد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
19:49 - 1401/08/23
مدل آفرود پورشه 911 داکار معرفی شد

اسپرت ترین خودروی آفرودی جهان +تصاویر جذاب

نام خبرنگار:
18:16 - 1401/08/21

خودروی فرمول E پورشه 99X جدید معرفی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
فراری پوروسانگوئه توسط تیونینگ منصوری رونمایی شد +تصاویر
در نمایشگاه موناکو فرانسه؛

فراری پوروسانگوئه توسط تیونینگ منصوری رونمایی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
00:53 - 1403/02/30
بی‌ام‌و مخملی هوش از سر خودرو بازان پراند!

نسخه خاص و استثنایی از مدل پرچمدار XM بی ام و +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
01:21 - 1402/12/27
توسط برابوس تیونر معروف آلمانی؛

راکت 1000؛ از سریع ترین بنزهای روی کره زمین آشنا شوید +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
پروژه مرسدس AMG SL 63 زیر دستان کیوانی +تصاویر
درباره دو رگه ایرانی آلمانی؛

پروژه مرسدس AMG SL 63 زیر دستان کیوانی +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
13:53 - 1402/11/30
شاسی بلند و سدان را فراموش کن، ون را ببین!

نسخه خاص ون فورد ترانزیت رونمایی شد +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
16:32 - 1402/10/08
بنز شاسی بلند نصفه که 1.3 میلیون دلار ارزش دارد!

جی کلاس کابریولت Refined Marques خودرو رویایی و کمیاب +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
بازگشت «اسپید سیکس» بعد از یک قرن

بازگشت «اسپید سیکس» بعد از یک قرن

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
11:00 - 1403/04/04

حراج خودروی برقی 111 ساله!! +عکس

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
19:37 - 1403/02/28
کادیلاک سایکلون ؛

خودرو 65 سال پیش که هنوز برتری فناورانه به محصولات روز دارد! +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین
19:18 - 1403/02/28
آلپینا B6 2.7 ؛

یکی از کمیاب ترین خودروهای جهان که خیلی گران هم نیست! +تصاویر

نام خبرنگار: تحریریه صنعت ماشین