بخش خصوصی تولید با «قیمت دولتی» را پذیرفته است؟

 با گذشت بیش از سه‌ماه از واگذاری مدیریت خودروسازی به بخش خصوصی، دخالت‌های دولت از طریق قیمت‌گذاری دستوری و فریز قیمتی همچنان ادامه دارد؛ مساله‌ای که مانع تحقق اهداف بنگاه‌داری خصوصی شده است. دولت در ظاهر از صنعت خودرو کنار رفته، اما با حفظ ابزار‌های کنترلی، همچنان سیاست تحمیل زیان را دنبال می‌کند. واگذاری فعلی بیشتر به یک انتقال نمایشی شبیه است تا اصلاح واقعی.

با واگذاری مدیریت خودروسازی به بخش خصوصی، این پرسش اساسی مطرح است که خودرو پس از گذشت چند ماه از این تحول بزرگ، چه وضعیتی پیدا کرده است؟ آخرین گزارش‌ها و اخبار منتشرشده حاکی از آن است که خودروسازی کشور همچنان با چالش‌های عمیق ساختاری مواجه است؛ تا جایی که گفته می‌شود فروش محصولات محدود شده و این شرکت‌ها با کمبود نقدینگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

در این زمینه خبرگزاری فارس نیز روز چهارشنبه به نقل از «منابع آگاه» اعلام کرد که بزرگ‌ترین خودروساز کشور به قطعه سازان گفته است «تا دو الی سه هفته آینده» و «تا زمان اعلام قیمت‌های جدید» پولی بابت خرید قطعات پرداخت نخواهد کرد. همچنین این منبع آگاه گفته است که فروش خودروسازان نیز در این مدت بسیار محدود خواهد بود. یک فعال صنعت قطعه نیز در گفت‌و‌گو با «دنیای‌اقتصاد» خبر فارس را تایید کرد. البته مشخص نیست که این توقف تا چه مدت به طول خواهد انجامید چراکه در اخبار منتشره، یک بار گفته شده «تا دو تا سه هفته آینده» و یک بار هم از «تا زمان اعلام قیمت‌های جدید» استفاده شده است؛ بنابراین احتمال دارد مذاکراتی برای زمان اصلاح قیمت کارخانه‌ای خودرو در جریان بوده و خودروساز پیش‌بینی می‌کند که تا سه هفته آینده قیمت‌های جدید اعلام شود.

مذاکره برای اصلاح قیمت خودرو از سال گذشته و به‌خصوص پس از شناورسازی ارز تجاری و حذف ارز نیمایی و همچنین واگذاری مدیریت خودروسازی به بخش خصوصی شروع شده بود و خودروسازان انتظار داشتند با شروع سال ۱۴۰۴ قیمت‌ها اعلام شوند، اما با گذشت دو ماه از سال جدید، هنوز خبری از اصلاح قیمت نیست. به نظر می‌رسد آرامش نسبی این روز‌های بازار خودرو باعث شده دولت از هرگونه تغییری که ممکن است موجب بر هم خوردن این ثبات شود، خودداری کند. با این حال، چنین رویکردی بیش از آنکه ریشه در سیاستگذاری بلندمدت داشته باشد، ناشی از نگاهی کوتاه مدت است؛ چرا که با تداوم سیاست فریز قیمتی و کاهش تدریجی فروش خودروسازان که وقوع آن اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسد بازار خودرو در آینده نه چندان دور با تلاطم‌های جدی مواجه خواهد شد.

پیش از این کارشناسان بار‌ها در این مورد اخطار داده بودند که فشار قیمتی موجب محدود شدن عرضه می‌شود، اما دولت به لطف مدیریت در خودروسازی‌ها تاکنون توانسته افت عرضه را کنترل کند. در واقع دولت به خودروسازان دیکته می‌کرد که چه خودرویی را به چه قیمتی و از چه طریقی به چه افرادی بفروشند. با وجود این دیگر این روش برای سیاستگذاران کارآیی زیادی ندارد چراکه مدیریت خودروسازی حالا دیگر به بخش خصوصی سپرده شده و دیگر سیاستگذاران نمی‌توانند در مورد میزان عرضه، آنها را مجبور به حفظ وضعیت موجود کنند. مسلم است که بخش خصوصی قدرت چانه زنی بیشتری نسبت به مدیران منتصب دولت دارد و زیر بار فروش خودرو با زیانی که سیاستگذاران به آنها تحمیل می‌کنند، نخواهند رفت. این هشدار را نیز پیش از این کارشناسان مطرح کرده و در این صفحه نیز بار‌ها به این موضوع پرداخته بودیم.

حالا گویا این خطر به مرحله عملیاتی شدن رسیده و اخبار منتشر شده در رسانه‌ها نشان می‌دهد که دست کم تا سه هفته آینده خبری از عرضه جدید خودرو نخواهد بود. با شکاف شدیدی که سال‌هاست بین عرضه و تقاضا در بازار خودروی کشور وجود دارد، اختلال چند هفته‌ای در عرضه به هیچ وجه خبر خوبی برای بازار نیست و می‌تواند به رشد شدید قیمت‌ها منجر شود، بنابراین ابزار سرکوب قیمتی حالا در جهت عکس هدف سیاستگذاران (یعنی کنترل قیمتی در بازار خودرو) عمل خواهد کرد.

واگذاری تا حد دلبخواه

گرچه از بهمن ماه سال گذشته واگذاری مدیریت خودروسازی به بخش خصوصی عملیاتی شد، اما وضعیت کنونی نشان می‌دهد که این واگذاری تا حدودی ناقص انجام شده است. اگرچه دولت مدیریت صنعت خودرو را به بخش خصوصی واگذار کرده، اما سیاست قیمت‌گذاری دستوری و حتی فریز قیمتی همچنان با همان شدت گذشته ادامه دارد. این در حالی است که پیش از آغاز فرآیند واگذاری، هم سیاستگذاران و هم کارشناسان بار‌ها تاکید کرده بودند که پیش نیاز خصوصی سازی واقعی، تعیین‌تکلیف مسائلی همچون سهام تودلی و سازوکار قیمت‌گذاری است. بی توجهی به این الزامات، اکنون موجب شده خصوصی سازی، بیشتر به انتقال ظاهری مدیریت شباهت داشته باشد تا اصلاح ساختاری صنعت خودرو.

برای مثال در سال ۱۴۰۱ سه نشست هم اندیشی برای واگذاری خودروسازی‌ها با حضور وزرای اقتصادی برگزار شد که نتیجه هر سه جلسه این بود که باید تکلیف این چالش‌ها مشخص شود. اما حالا در حالی فرمان خودروسازی به دست بخش خصوصی سپرده شده که تغییری در این گره‌های ایجاد شده توسط سیاستگذاران ایجاد نشده است. خودروساز همچنان با زیان‌های انبوهی که قیمت‌گذاری دستوری به آن تحمیل می‌کند، دست و پنجه نرم می‌کند با این تفاوت که این بار دیگر برچسب «شرکت دولتی» را روی خود نمی‌بیند و به تبع آن از بسیاری از حمایت‌ها نیز محروم شده است. برای مثال خودروسازان که برای تامین مالی خود تا حد قابل‌توجهی به تسهیلات بانکی تکیه داشتند حالا این گزینه را پیش روی خود نمی‌بینند چراکه بانک‌ها می‌گویند این شرکت‌ها دیگر دولتی نیستند و از اعطای وام به آنها خودداری می‌کنند.

این در شرایطی است که صورت‌های مالی خودروسازان همچنان نشان از مشکلات عمیقی دارند. طبق نامه انجمن خودروسازان به وزیر صمت که هفته گذشته رسانه‌ای شد، زیان انباشته خودروسازان حالا به ۲۵۰ همت می‌رسد. علاوه بر این تنها حقوق پرسنل خودروسازان ماهانه ۲.۵ همت است. بدهی خودروسازان به تولیدکنندگان قطعه نیز روز‌به‌روز در حال افزایش است. گرچه اخبار رسیده از خودروسازان حاکی از آن است که آنها به شدت در حال تلاش برای کاهش هزینه‌های خود هستند، اما همچنان در وضعیت مناسب مالی قرار ندارند و مشکل عمیقی در تامین نقدینگی دارند؛ بنابراین می‌توان گفت واگذاری تنها در حد دلبخواه سیاستگذاران انجام شده و آنها تنها حمایت‌های خود را از روی این شرکت‌ها برداشته‌اند، اما مشکل اصلی یعنی فشار روی درآمد خودروسازی همچنان پابرجاست و دولت با آنکه در ظاهر از رکاب خودروسازی پیاده شده همچنان سعی دارد کنترل خود را با ابزار قیمتی و تحمیل زیان به خودروسازان روی این صنعت نگه دارد.

ساختار صنعت خودرو هم که تاکنون گرچه با فشار بالا، اما با تکیه بر برخی حمایت‌های دولتی مانند تسهیلات بانکی توانسته بود خود را روی پا نگه دارد، کاملا به این ساختار عادت کرده است. اما مدیریت خصوصی با همان سیستم دولتی کار نمی‌کند بلکه به دنبال هدف غایی هر بنگاه اقتصادی یعنی کسب سود با افزایش بهره وری است. گرچه پیش‌بینی می‌شد تغییر این ساختار هزارتو برای بخش خصوصی کار سختی باشد، اما دولت با ادامه قیمت‌گذاری دستوری و همچنان عدم‌اصلاح قیمت آن را به کاری نزدیک به غیرممکن تبدیل کرده است. حالا هم به نظر می‌رسد که مدیران خصوصی راه دیگری پیش روی خود نمی‌بینند جز اینکه با کارت اختیارات خود با سیاستگذاران بازی کنند. توقف فروش با قیمت موجود گرچه می‌تواند از زیان حاصل از فروش محصول به قیمتی کمتر از قیمت تمام‌شده جلوگیری کند، اما وجه دیگری هم دارد و آن فشار متقابلی است که احتمالا خودروسازان می‌خواهند به سیاستگذاران وارد کنند. توقف عرضه حتی به مدت چند هفته می‌تواند در بازار واکنش‌های شدیدی به همراه داشته باشد و این موضوع سیاستگذاران خودرویی را که گویا با گذشت زمان به تعداد آنها هم اضافه می‌شود، تحت فشار قرار دهد. این فشار موجب می‌شود که اولا موضوع خودرو دوباره در صف مسائلی که دولت باید با اولویت به آن بپردازد قرار بگیرد و سیاستگذاران دیگر نتوانند آن را پشت گوش بیندازند و از طرف دیگر قدرت چانه زنی مدیران خودروساز را در برابر سیاست‌های سرکوب قیمتی افزایش خواهد داد.

«قوز بالا قوز» قطعه سازان

قطعه سازان از سال گذشته با اوج گیری مشکلات به‌خصوص در موضوع تامین مالی مواجه بوده‌اند، به طوری که در این سال آنها هم به کلوپ زیان ده‌ها اضافه شدند. حالا عدم‌دریافت مطالبات از خودروسازان به مدت چند هفته می‌تواند آنها را درگیر بحران کند. آرش محبی نژاد، دبیر انجمن قطعه سازان کشور، در پایان سال گذشته در صفحه شخصی خود در X (توییتر سابق) نوشته بود: «ارزش ۵۰ همت مطالبات معوق قطعه‌سازان به نرخ ۶ ماه پیش، ۸۵۰ میلیون دلار و به نرخ امروز ۵۰۰ میلیون دلار است. نتیجه تلاش قطعه‌سازان در عرصه تولید، در این اقتصاد کلان مریض، ۳۵۰ میلیون دلار زیان شد.» بر این اساس تامین نقدینگی و زیان سایه سنگینی روی صنعت قطعه کشور انداخته است.

علاوه بر این مشکلات مربوط به تامین ارز نیز طی دو ماه اخیر برای قطعه سازان بسیار شدید شده است. به طوری که فرآیند تخصیص ارز برای آنها حدود ۸ ماه به طول می‌انجامد. در نامه‌ای که انجمن قطعه سازان کشور اوایل ماه گذشته به وزیر صمت ارسال کرده بودند گفته شده بود: «خرید‌های خارجی قطعه سازان طی ماه‌های گذشته به دلیل مشکلات موجود در سامانه‌های ثبت‌سفارش، دریافت نظر دستگاه‌های ذی‌ربط و همچنین تامین و تخصیص ارز متوقف شده است.»

علاوه بر این، قطعی برق نیز این روز‌ها به یکی از مشکلات اساسی این صنعت بدل شده است. یکی از فعالان قطعه ساز در گفت‌و‌گو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید قطعه سازانی که در برخی شهر‌ها تولید می‌کنند حتی تا سه روز با قطعی ممتد برق مواجه بوده‌اند. او وضعیت تامین برق این صنعت را «اسفناک» توصیف می‌کند و می‌گوید شرکت‌های کوچک از نظر منابع مالی قادر به خرید ژنراتور نیستند، شرکت‌های بزرگ‌تر هم که ژنراتور دارند، با مشکل تامین گازوئیل برای آن مواجهند چراکه سهمیه آنها تنها یک‌سوم نیازشان است و مابقی نیاز خود را از بازار قاچاق خریداری می‌کنند که هر لیتر آن بین ۱۵ تا ۱۹‌هزار تومان قیمت دارد. با در نظر گرفتن این مسائل که با مروری بر آنها سعی کردیم به تصویر کلی صنعت قطعه نگاهی بیندازیم، هر فشار جدیدی می‌تواند وضعیت این صنعت را سخت‌تر کند. در چنین شرایطی است که توقف چند هفته‌ای پرداخت به قطعه سازان فشاری بر سیستم است که به سختی می‌تواند آن را هضم کند؛ بنابراین علاوه بر بازار خودرو، روز‌های پیش رو، روز‌های سختی برای قطعه سازی کشور هم خواهد بود.