سرنوشت «میز داخلی سازی» قطعه چه شد؟

 با گذشت بیش از دو سال از برگزاری آخرین میز طرح «نهضت داخلی‌سازی قطعات خودرو» این پرسش به میان می‌آید که سرنوشت میزهای داخلی‌سازی قطعه چه شد؟ به نظر می‌رسد این نهضت دیگر در اولویت سیاستگذار نیست و این چینی‌ها هستند که به جای قطعه سازان داخلی، پشت میز طرح این نهضت نشسته‌اند.

در سال ۹۷ و پس از خروج آمریکا از برجام و در ادامه اعمال تحریم‌هایی سنگین علیه خودروسازی کشور، تولید خودرو در کشور رو به کاهش رفت، تا جایی که در نهایت با افت ۴۰درصدی نسبت به سال ۹۶ مواجه شد. تحریم سبب قطع دسترسی قطعه‌سازان و خودروسازان کشور به منابع خارجی مواد اولیه و قطعات شد، ضمن آنکه آنها باید برای تامین نیاز خود هزینه‌ای اضافی نیز (بابت دور زدن تحریم) می‌پرداختند. افت سنگین تولید تبعاتی منفی برای صنعت و بازار خودروی کشور به دنبال داشت، از جمله کاهش عرضه و تاثیر آن روی رشد قیمت در بازار آزاد و همچنین ایجاد کوهی از تعهدات معوق برای خودروسازان. در این بین آنچه بیش از هرچیز روی صنعت خودرو دست‌کم در مدت کوتاهی پس از شروع تحریم‌های ثانویه تاثیرگذار بود، می‌توان خروج شرکای خارجی از کشور دانست که دسترسی خودروسازان به قطعه را محدود کرد. در چنین شرایطی بود که وزارت صنعت، معدن و تجارت در دوران مسوولیت رضا رحمانی، تصمیم به راه‌اندازی نهضت داخلی‌سازی قطعات خودرو گرفت.

بر این اساس، وزارت صمت از قطعه سازان و خودروسازان دعوت کرد در قالب همکاری مشترک، بخشی از قطعات خارجی موردنیاز صنعت خودروی کشور را داخلی‌سازی کنند. از همین رو طرحی به نام نهضت‌ داخلی‌سازی همراه با میزهای داخلی‌سازی به راه افتاد و در پنج مرحله اجرایی شد. این پنج «میز» حدفاصل سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۰ برگزار و در هر یک از آنها میزان مشخصی از داخلی‌سازی و صرفه‌جویی ارزی در نظر گرفته شد. نخستین میز داخلی‌سازی در اوایل سال ۹۸ برگزار شد و طبق اعلام وزارت صمت، در آن حدود ۷۴۰میلیارد تومان قرارداد برای داخلی‌سازی ۳۵ قطعه موردنیاز توسط ۳۲ قطعه‌ساز منعقد شد و داخلی‌سازی ۷ قطعه هم به تولید انبوه رسید. همچنین پنجمین میز به ارزش اولیه ۵۶میلیون یورو در اواخر مهر ۱۴۰۰ کلید خورد. این میز اما آخرین مرحله از نهضت داخلی‌سازی قطعات خودرو در کشور بود و پس از آن، وزارت صمت در دولت سیزدهم نه‌‌تنها میز دیگری را برگزار نکرد، بلکه موضوع داخلی‌سازی قطعات به‌نوعی به دست فراموشی سپرده شد.

اما در طی برگزاری این میزها دولت در قبال قبول مسوولیت داخلی‌سازی از طرف قطعه‌سازان مشوق‌ها یا تسهیلاتی برای آنها در نظر نگرفت. بدتر از آن این بود که حتی خودروسازان که در آن برهه زمانی توانستند قطعات مورد نیاز خود را تامین کنند، هیچ تضمینی به قطعه‌سازان مبنی بر اینکه دست کم تا زمان مشخصی این قطعات را از آنها خریداری خواهند کرد، ندادند. در نتیجه حالا شاهد هستیم که با گذشت تنها دو سال و نیم از برگزاری آخرین میز داخلی‌سازی، این چینی‌ها هستند که به‌راحتی مشغول به حاشیه راندن قطعه‌سازان داخلی شده‌اند.

این موضوعی است که تولیدکنندگان قطعه از سال گذشته در مورد آن اخطار داده بودند. آمار و ارقام رسمی نیز نشان می‌دهد که واردات قطعه به کشور رشد بسیار قابل‌توجهی به خود می‌بیند و از طرف دیگر فروش قطعه‌سازان داخلی رو به افت رفته است. گرچه در ابتدا هشدار قطعه‌سازان تنها در حد یک ادعا بود، اما آمار و ارقام مذکور به‌روشنی این ادعا را به اثبات رساندند. «دنیای اقتصاد» نیز پیش از این طی گزارش‌های مختلف با تکیه بر آمار گمرک، سازمان توسعه تجارت، گزارش‌های مرکز پژوهش‌های مجلس و غیره این موضوع را زیر ذره‌بین قرار داده است. دوشنبه هفته گذشته اما دوباره قطعه‌سازان در نشست خبری خود نسبت به این موضوع هشدار دادند. مهدی مطلب‌زاده، نایب‌‌رئیس انجمن صنایع همگن قطعه‌سازی، در نشست روز ۲۱ فروردین‌ماه این انجمن به این مساله اشاره کرد که مدت‌هاست خبری از میزهای داخلی‌سازی نیست؛ قرار بود مشوق بدهند، ولی ندادند. قرار بود حمایت کنند، نکردند. وی در ادامه به کنایه گفت که حالا داخلی‌سازی را چینی‌‌ها انجام می‌دهند. البته تنها مطلب‌زاده نبود که نسبت به این موضوع اظهار نارضایتی کرد، بلکه محمدرضا نجفی‌منش، رئیس این انجمن، نیز گفت که نباید بگذاریم دستاوردهایی که طی سال‌ها زحمت صنعتگران به دست آمده، به‌راحتی «چینی‌زده» شده و از دست برود.

با توجه به شرایط کنونی به نظر می‌رسد نه‌تنها سیاستگذار برای بقای صنعت قطعه کشور برنامه‌ای ندارد، بلکه به جای تامین ارز برای رشد دانش داخلی‌سازی، کل تمرکز خود را روی مونتاژ چینی‌ها گذاشته است؛ به طوری که طبق آخرین آمار سازمان توسعه تجارت، واردات قطعات خودروهای مونتاژی چینی ۸۸درصد در سال ۱۴۰۲ رشد داشته است. بنابراین شاید بتوان ادعا کرد چیزی به نام نهضت داخلی‌سازی قطعات خودرو وجود ندارد و حالا به «نهضت چینی‌سازی قطعات خودرو» تغییر ماهیت داده است.