حال صنعت خودرو با احیای برجام خوب خواهد شد؟

به گزارش صنعت ماشین، براین اساس با توجه به اینکه صنعت خودرو از جمله اولین صنایعی بود که در تیرس تحریم‌های آمریکا قرار گرفت، و تمامی درها به رویش بسته شد، در این گزارش به بررسی آینده  این صنعت در سه محور وضعیت صنعت خودرو به لحاظ تولید، آینده قیمت‌گذاری‌ها رسمی خودروهای داخلی و همچنین آینده بازار خودرو در صورت مثبت شدن نتیجه مذاکرات و احیای مجدد برجام از دید چهار فعال صنعت خودرو پرداخته شده است.

حال صنعت خودرو با احیای برجام خوب خواهد شد؟

در این رابطه، امیرحسن کاکایی- عضو هیات علمی دانشکده خودرو دانشگاه علم‌ و صنعت تهران- ضمن اشاره به اینکه در تجربه قبلی ما از برجام دیدیم که اولین صنعت و بخش اقتصادی بهره‌مند از برجام، صنعت خودروسازی بود و در پی آن خودروسازان داخلی با همکاری خودروسازان خارجی به سرعت به تولید رسیدند گفت: حتی پس از برجام نیز خودروسازان ما از روابطی که در همان مدت کوتاه شکل گرفته بود، تا به امروز حداکثر استفاده را برده‌اند.

وی افزود: بنابراین اگر برجام متوقف نمی‌شد، خودروسازان در سال 1398 به تولید حداقل پنج خودرو جدید با تولید بالغ بر 60 درصد می‌رسیدند. ضمن اینکه در سال 1397 نیز قرار بود 50 مدل خودرو جدید (البته به صورت ckd) به بازار عرضه شود و پلتفرم‌های جدید نیز در دستور کار قرار داشت؛ کمااینکه در حال حاضر دو-سه مورد از پلتفرم‌هایی که در آن زمان مدنظر بود، مورد استفاده قرار گرفته است.

این کارشناس صنعت خودرو تصریح کرد: بنابراین چنانچه برجام احیا شود و البته صرف مذاکره نباشد - چراکه مذاکرات به تنهایی فایده‌ای نخواهد داشت و مهم این است که اتفاقاتی رخ دهد - قطعا صنعت به یکباره جهش بزرگی خواهد کرد. در این بین تنها خودروسازان نیستند که از این موضوع منتفع می‌شوند؛ بلکه در تجربه قبلی برجام، قطعه‌سازان نیز بسیار بهره‌مند شدند. قطعه‌سازان توانستند ارتباطات خوبی برقرار کنند، سرمایه‌گذاری‌های بزرگی انجام دهند، واردات تکنولوژی داشته باشند و... که اکنون در حال بهره‌برداری از آن‌ها هستیم.

در صورت تحقق برجام، قطعا صنعت خودرو جهش بزرگی خواهد داشت؛ این جهش بزرگ از این رو است که طی سال‌ها اخیر، تحریم‌ها صنایع ایران را بسیار توانمند و قدرتمند ساخت؛ بنابراین با رفع موانع تحریم در کنار دانش امروزمان قدم‌های بزرگ برخواهیم داشت.کاکایی خاطر نشان کرد: همانطور که اشاره شد، در صورت احیای برجام، در صنعت به شدت جهش پیدا خواهیم کرد. این شدت از این منظر مورد تاکید است که طی سه سال اخیر که تحریم‌ها مانع بزرگی برای صنعت بود، ما به شدت از لحاظ دانش، فناوری، قدرت جذب سرمایه و... قوی‌تر شدیم و می‌توانیم مولد عمل کنیم؛ بنابراین به سرعت مضاف براینکه تنوع بیشتر خواهد شد، کیفیت هم قطعا بالا خواهد رفت. همچنین این پتانسیل نیز وجود دارد که بحث‌های صادراتی را به جدیت دنبال کنیم.

این کارشناس صنعت خودرو یادآور شد: علاوه براین نکات مثبت اما جنبه منفی را هم باید در نظر داشت. چنانچه برجامی رخ دهد اما موضوع  مدیریت نشود، آسیب به صنعت از ناحیه داخلی حتمی است. در سال‌های اخیر اقدامات بزرگی در جهت توسعه دانش و فعالیت‌های دانش‌پایه انجام شده است که اکثرا در میانه راه هستند و با احیای برجام چنانچه مسئولان همه این‌ها را کنار گذاشته و بخواهند بی‌توجه به تلاش‌های صورت گرفته، از واردات استقبال کنند، این خطر وجود دارد که بسیاری از این دستاوردها با شکست روبرو شود.

وی افزود: شاید این موضوع برای بازار خودرو مهم نباشد، اما قطعا برای کشور بسیار حائز اهمیت است و موجب فرار نخبگان و صنعت‌گران و دلسردی سرمایه‌گذاران خواهد شد. بنابراین امید است که با مدیریت و تدبیر به‌موقع، از هدرفت و نابودی تلاش بسیاری از صنعت‌گران و فعالانی که در روزهای سخت برای چرخش چرخ اقتصادی کشور از جان مایه گذاشتند، جلوگیری شود. این موضوعی است که می‌تواند با برجام مورد تهدید قرار گیرد که با مدیریت درست می‌توان از آن به عنوان فرصت استفاده کرد.

فربد زاوه، دیگر کارشناس صنعت خودرو اما در این رابطه معتقد است: برجام به تنهایی کافی نیست. اگر صرفا برجام امضا شود و انتظار داشته باشیم که همه مشکلات حل شود، تغییری در وضعیت نه‌تنها صنعت خودرو بلکه سایر صنایع و اقتصاد کشور رخ نخواهد داد. در صنعت خودرو و سایر صنایع تولیدی، مجموعه‌ای از مسائل و مشکلات وجود دارد که تنها یکی از آن‌ها مشکلات تحریم‌ و برجام است.

وی تصریح کرد: در حقیقت امضای مجدد برجام، به تنهایی فقط تاثیر روانی خواهد داشت و بازار به شرایط عادی باز خواهد گشت اما اگر مجموعه برجام، FATF، بحث استانداردسازی شبکه بانکی و اعتبارسنجی، رفع موانع داخلی و بروکراسی‌های دشوار اداری و... انجام شود، طی پروسه دو ساله پس از امضای برجام و FATF، با اصلاح زیرساخت‌های بسیاری در داخل می‌توان امیدوار بود که دوباره به خطوط اعتباری در بازارهای بین‌الملل دسترسی پیدا خواهیم کرد.

وی تاکید کرد: دسترسی به خطوط اعتباری می‌تواند به شدت در کاهش میزان نقدینگی مورد نیاز کمک‌کننده باشد. افزایش تیراژ تولید و کاهش هزینه‌های تولید، تبعا اولین اثری است که در نتیجه کاهش میزان نقدینگی مورد نیاز مجموعه خودروسازی شکل خواهد گرفت؛ البته همانطور که اشاره شد یک پروسه حداقل دو ساله نیاز است تا به این شرایط برسیم.

همچنین مرتضی مصطفوی- کارشناس و فعال صنعت خودرو- در تشریح نظرات خود در رابطه با وضعیت صنعت خودرو در صورت احیای برجام، اظهار کرد: متاسفانه اقتصاد و صنعت ما به شدت وابسته به نرخ ارز است. به سبب اینکه صنعت خودرو با قطعات عمدتا وارداتی کار می‌کند و در حقیقت بخش عظیمی از آن برپایه مونتاژی‌کاری است - زیرا علیرغم افزایش سطح داخلی‌سازی‌ها اما در عمق داخلی‌سازی‌ها بازهم نیازمند واردات قطعات حساس و نیمه حساس از خارج هستیم - با امضای برجام و رفع تحریم‌ها، ورود این قطعات بیشتر و راحت‌تر خواهد شد؛ ضمن اینکه تبادل‌های مالی بیشتر و هزینه‌های انتقال پول‌ کمتر می‌شود.

وی افزود: بنابراین این‌ها سبب خواهد شد که تولید خودرو به میزان قابل توجهی افزایش پیدا کند. در حقیقت علاوه براینکه در کلاس‌های مختلف، خودرو خواهیم داشت و سبد محصولات متنوع‌تر می‌شود، تیراژ تولید هم بالا می‌رود؛ لذا عرضه خودرو بیشتر و بهتر خواهد شد.

این کارشناس صنعت خودرو در ادامه تاکیدکرد: امضای برجام علاوه‌بر مزایا، از سوی دیگر می‌تواند آسیب‌هایی را متوجه صنعت خودرو ایران کند. همانطور که بر کسی پوشیده نیست، چهار دهه است که  صنعت خودرو ایران هم در صنعت خودروسازی و هم صنعت قطعه‌سازی بر پایه مونتاژکاری جلو آمده‌ و به این سیستم عادت کرده‌ایم. ضمن اینکه از جمله دلالیل اصلی که تاکنون مانع رشد صنعت خودرو ما شده است، همین عادت بر سوار کردن قطعات وارداتی برای تولید خودرو در داخل است. بنابراین با رفع تحریم‌ها و به نتیجه رسیدن مذاکرات، چنانچه روند واردات سیل آسای قطعات ادامه داشته باشد، ممکن است بازهم به فضای سنتی "تنها" مونتاژکاری بازگردیم.

برای رشد صنعت بایستی انگیزه  تحریکی وجود داشته باشد؛ صنعت‌گر هم باید بترسد و هم بایستی امیدوار باشد...     مصطفوی خاطرنشان کرد: این آسیب و تهدید برای صنعت خودرو وجود دارد؛ مگر آنکه سیاست‌هایی اتخاذ شود که خودروسازان و قطعه‌سازان را به حرکت واردار کند. به طور مثال سیاستی تحت عنوان آزادسازی واردت خودرو در کنار تولید داخل خودرو وجود داشته باشد که خودروسازان را هوشیار نگه دارد تا بدانند خودرو خارجی با قیمت مناسب وارد می‌شود؛ بنابراین اگر محصول جدید و با کیفیت مناسب ارائه ندهند یا سراغ تولید قطعات حساس نروند و در حقیقت صاحب صنعت نباشند، ورشکست خواهند شد.

در نهایت اما حسن کریمی سنجری- دیگر کارشناس صنعت خودرو - معتقد است: در صورت بازگشت برجام، شرایط از دو منظر برای صنعت و بازار خودرو در کشور تغییر مثبتی پیدا می‌کند. نخست از نقطه نظر بهبود در اوضاع اقتصادی و امید به کاهش تورم عمومی و دوم افزایش ظرفیت تولید خودرو در کشور به واسطه بازگشت شرکای خارجی صنعت خودرو. علاوه براین رفع تحریم‌ها از تعمیق بیشتر ورشکستگی صنعت خودرو جلوگیری خواهد کرد؛ این موضوع جان تازه‌ای به صنعت رو به زوال خودرو می‌دهد که قطعا امید مجددی جهت توسعه خودروسازی است.

وی ضمن تاکید براینکه اگرچه برجام تنها یک بستر برای توسعه این صنعت است و موضوع اصلی به نحوه سیاست‌گذاری و مدیریت دولت در ساماندهی وضعیت صنعت و بازار خودرو  مربوط می‌شود گفت: اما در واقع برای رسیدن به مقصد توسعه در خودروسازی، برجام یک مسیر است. وسیله حرکت، نقشه راه و نحوه راندن از جمله سایر عواملی هستند که برای تهیه مطلوب آن‌ها بایستی به داشته‌های داخلی تکیه کرد. آیا روند حرکت برای دستیابی به اهداف توسعه طی سال‌های اخیر چنین درکی از این عوامل را در سیاست‌گذاری‌های خودرویی کشور نشان می‌دهد؟

کریمی سنجری متذکر شد: بدبینانه‌ترین حالت نیز این است که نه برجام رخ دهد و نه تغییری در روش‌ها و سیاست‌گذاری‌های صنعت ایجاد شود. در این صورت پایان صنعت خودروسازی چندان دور از ذهن نخواهد بود. آنچه که اکنون به وزارت صمت بستگی دارد ایجاد اصلاحات در روش‌ها و سیاست‌های اداره صنعت خودرو است. زمان به سرعت برای وزارت صمت چه با برجام و چه بدون برجام در حال طی شدن است.

پیش بینی قیمت خودروهای داخلی در صورت احیای مجدد برجام

امیرحسن کاکایی در رابطه با قیمت خودرو در کارخانه در صورت احیای برجام، تاکید دارد: در مورد قیمت‌ها بایستی با احتیاط صحبت کرد. با توجه به تفاوت قیمت‌ها از کارخانه تا بازار، در صورت کاهش نرخ ارز، قیمت خودرو در بازار هم پایین خواهد آمد اما باید توجه داشت که قیمت تمام شده خودروها 30 تا 50 درصد پایین‌تر از قیمت دستوری آن‌ها است؛ بنابراین حتی در صورت احیای برجام هم قیمت‌ کارخانه‌ای محصولات بایستی اصلاح شود.

وی افزود: اگر قیمت مواد اولیه و هزینه‌ها تا حدی پایین بیاید که اختلاف قیمت دستوری خودرو تا هزینه تمام شده آن را جبران کند، می‌توان گفت که قیمت خودرو در کارخانه هم پایین خواهد آمد، اما بعید به نظر می‌رسد زیرا قیمت مواد اولیه همچون فولاد و ورق آلومینیوم یا حقوق ودستمزدها که پایین نخواهد آمد. حتی اگر بطور مثال قیمت فولاد 10 درصد کاهش یابد، بازهم اختلاف 40 درصدی وجود دارد؛ لذا کاهش قیمت‌های رسمی خودرو بعید است.

فربد زاوه نیز در این رابطه معتقد است: با توجه به شرایط فعلی شرکت‌های خودروساز، امضای برجام قطعا تاثیری حداقل در کوتاه مدت و میان‌مدت در قیمت‌هایشان نخواهد داشت؛ چراکه با امضای برجام، تنها اتفاقی که خواهد افتاد این است که خودروسازان می‌توانند خرید مستقیم را آغاز کنند. درست است که با خرید مستقیم تا حدودی هزینه‌ها کاهش خواهد یافت اما مشخص نیست که دولت و  مجموعه وزارت صمت برای واردات خودرو چه تصمیمی خواهند گرفت؟ تا زمانیکه خرید نقدی وجود داشته باشد، هزینه‌ای کم نخواهد شد که منجر به کاهش هزینه تمام شده در شرکت‌های خودروسازی و به دنبال آن کاهش قیمت خودرو در کارخانه شود. ضمن اینکه در حال حاضر نیز هزینه تمام شده بیش از قیمت‌ دستوری خودروها برآورد می‌شود.          

اما کریمی سنجری در رابطه با تاثیر امضای برجام بر قیمت خودروها در کارخانه خاطرنشان کرد: با امضای مجدد برجام و تحقق آن، تولید خودرو از منظر تامین قطعه با قیمت پایین‌تر و در زمان کوتاه‌تری میسر خواهد شد؛ بنابراین قیمت کارخانه‌ای خودرو نیز متناسب با آن پایین می‌آید. در حقیقت همزمان قیمت در کارخانه و بازار رو به کاهشی شدن می‌رود و تجربه سال 1396 تکرار می‌شود؛ البته باز هم لازم به تاکید است که این اتفاقات با برجام شروع می‌شود اما پایداری آن به نحوه عمل سیاست‌گذاران خودرویی بستگی دارد.

پیش بینی اوضاع بازار خودرو در صورت احیای مجدد برجام

با توجه به اینکه طی سال‌های اخیر بازار خودرو به صورت هیجانی هم‌ مسیر با نرخ ارز حرکت کرده و رفتارهای همسو با نرخ ارز از خود نشان داده است، به نظر می‌رسد با احیای برجام می‌توان به آرام  شدن این بازار و ایجاد تعادل در آن امیدوار بود. در این رابطه امیرحسن کاکایی، اظهار کرد: قطعا با جهشی که در نیتجه احیای برجام شکل خواهد گرفت و با توجه به توانمندی‌هایی که طی سال‌های اخیر کسب کرده‌ایم و همچنین با رونق صادرات، قیمت‌ها در بازار خودرو منطقی خواهد شد اما این به معنی پایین آمدن قیمتها نخواهد بود زیرا قیمت خودرو در بازار به خودروساز بستگی ندارد و تنها وابسته به ارزش ریال است.

وی ادامه داد: چنانچه برجام احیا شود، اقتصاد هم رشد خواهد کرد؛ بنابراین ارزش ریال بالا خواهد رفت و به دنبال آن، قیمت خودرو هم در بازار افت پیدا خواهد کرد. این افت قیمت در خودروهای خارجی که در حال حاضر در بازار به سبب ممنوعیت واردات، کمیاب و به همین دلیل دارای حباب بالا هستند، بیشتر مشهود خواهد بود. بازار و صنعت خودرو به شدت تشنه است؛ بنابراین به شدت هم سرمایه‌گذاری خارجی را جذب خواهد کرد اما بایستی دقت کرد که این جذب، معادل صرفا واردات و ckd کاری نشود.

فربد زاوه نیز در این رابطه معتقد است: پس از امضای برجام، اثرات روانی آن در کوتاه مدت خود را در بازار خودرو نشان خواهد داد. در کوتاه مدت قیمت خودرو در بازار متاثر از خوش‌بینی‌هایی که به دنبال آزادسازی واردات ایجاد خواهد شد، اندکی تعدیل خواهد شد. با کاهش نیاز به نقدینگی، تیراژ تولید قطعا بالا خواهد رفت و عرضه را بیشتر خواهد کرد اما نه در کوتاه مدت.

وی افزود: بنابراین بعید است که قیمتها کاهش شدیدی داشته باشد اما تا حدودی تعدیل خواهد شد و پس از مدتی در جریان روند تورمی خود قرار خواهد گرفت و ادامه مسیر خواهد داد؛ بنابراین تا زمانیکه مشکلات کلان اقتصادی در حوزه‌های پولی، بانکی و دولتی حل نشود، چندان نمی‌توان انتظار داشت که قیمت‌ها در بازار متعادل باقی بماند و احتمالا پس از مدتی با شیوه تورمی، دوباره شروع به افزایش خواهد کرد.

بازار خودرو تحت تاثیر نوسانات ارزی و حاشیه سود بالا، فضا را برای دلالان خودرو باز کرده است؛ بنابراین با تحقق مذاکرات، نوسانات ارزی به شدت کاهش و عدم عرضه خودرو به بازار دیگر برای دلالان به صرفه نخواهد بود؛ لذا اتوماتیک‌وار همزمان با افزایش تولید خودرو، عرضه به بازار بیشتر می شود و قیمت‌ها در بازار خواهد شکست.مرتضی مصطفوی نیز در رابطه با تاثیر احیای برجام بر بازار خودرو گفت: با احیای برجام تولید و عرضه بیشتر خواهد شد. افزایش عرضه، بازار را تحت تاثیر قرار خواهد داد و قیمت خودروها در بازار کاهش پیدا خواهد کرد. علاوه براین، با توجه به اینکه بخش قابل توجهی (بیش از 60 درصد) از بازار خودرو براساس سیستم دلالی‌ می‌چرخد که تقاضا را بالا می‌برد و این دلالی‌ها هم ناشی از حاشیه سود ناشی از نوسانات ارزی است، لذا با به نتیجه رسیدن مذاکرات، نرخ دلار به شدت پایین خواهد آمد. با کاهش نرخ دلار و کاهش نوسانات ارزی، دیگر برای دلال مقرون به صرفه نخواهد بود که خودرو را نگه دارد و به صورت اتوماتیک خودروهای در اختیار، به بازار عرضه می‌شود.

در پایان نیز حسن کریمی سنجری در این مورد خاطر نشان کرد: وقوع همزمان دو اتفاق بهبود اوضاع اقتصادی و امید به کاهش تورم عمومی و همچنین افزایش ظرفیت تولید خودرو می‌تواند در کوتاه‌مدت سبب تخلیه حباب قیمتی خودرو در بازار شود و در میان‌مدت با اصلاح وضعیت تولید، افزایش روند عرضه خودرو به بازار به پایداری قیمت‌ها کمک خواهد کرد. از سوی دیگر استفاده از تمام ظرفیت تولید خودرو در کشور و کاهش فاصله عرضه خودرو در مقایسه با تقاضا برای آن سبب می‌شود که رقابت برای دستیابی به خودروی صفر کیلومتر به مرور از بین رفته و قیمت آن در بازار به تعادل برسد. همچنین بهبود شرایط اقتصادی در پسابرجام منجر به مهار تورم و کنترل قیمت خودرو در بازار شده و بساط روش‌های مخربی همچون قرعه‌کشی را برخواهد چید و عرصه برای جولان نظام دلالی تنگ می‌شود؛ چرا که نرخ کارخانه و بازار به یکدیگر نزدیک می شود.