متهمان تصادفات مرگبار نوروزی

 با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال، نگرانی‌ها در مورد بروز تصادفات حین سفرهای نوروزی نیز افزایش پیدا کرده است. فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل بین‌‌‌شهری و ضعف کیفیت خودروهای تولیدی بی‌‌‌شک روی بروز این تصادفات موثر بوده و نمی‌توان از اثرات آن صرف نظر کرد، با این حال یک بررسی آماری نشان می‌دهد که احتمالا در مورد نقش خودرو در بروز تصادفات کمی اغراق شده است.

تردد خودروهای فرسوده و جاده‌‌‌هایی که به علت کمبود بودجه یا تحریم‌‌‌های خارجی  علیه کشور و غیره سال‌هاست نوسازی نشده‌‌‌‌‌‌اند و همچنین مشکلات مربوط به کیفیت خودروهای داخلی موجب شده تا نگرانی‌ها در مورد تصادفات جاده‌‌‌ای در نوروز پیش رو، بیش از پیش شود، تا جایی که برخی پیش‌بینی می‌کنند تصادفات مرگبار امسال بیشتر از سال‌های گذشته باشد. از طرف دیگر به منظور جلوگیری از اوج‌گیری تصادفات جاده‌ای در نوروز امسال موجی نیز از طرف دولت، پلیس و برخی ارگان‌‌‌های دیگر برای پیشگیری به راه افتاده است که در قالب برخی پویش‌‌‌ها، رسانه‌‌‌ای نیز شده است.

بر این اساس در حالی طی سال‌های اخیر، بخش عمده‌‌‌ای از انتقادات درباره تصادفات جاده‌‌‌ای متوجه کیفیت و ایمنی خودروهای داخلی بوده،  که نگاهی به روند دو دهه گذشته تصویری متفاوت از عملکرد صنعت خودرو در این حوزه ارائه می‌دهد. هر چند به دلیل کیفیت نه چندان خوب خودروهای تولیدی، نقش آنها در تصادفات انکار‌ناپذیر است اما آمارهای رسمی راهور فراجا و پزشکی قانونی نشان می‌دهد با وجود افزایش چشمگیر ناوگان خودرویی کشور از ۳ میلیون به بیش از ۳۵ میلیون دستگاه (از دهه ۷۰ تا ۱۴۰۲)، نرخ تلفات جاده‌‌‌ای به ازای هر میلیون خودرو کاهش قابل‌توجهی داشته و از ۴‌هزار و ۵۳۶ نفر در اواخر دهه ۷۰ به ۵۱۰ نفر در سال ۱۴۰۲ رسیده است.

این کاهش چشمگیر در نرخ تلفات، در حالی رخ داده که طی سال گذشته در جاده‌‌‌های کشور، ۷ میلیارد تردد ثبت شده و میزان تردد در جاده‌‌‌ها نسبت به سال قبل ۶‌درصد افزایش داشته است. در شهرها نیز وضعیت به مراتب پیچیده‌‌‌تر بوده و آمار تردد به ۳۵ میلیارد مورد رسیده است.

آن طور که سردار حسن مومنی، فرمانده راهور ناجا مهرماه سال گذشته اعلام کرد، خطای انسانی سهم ۵۲ درصدی در بروز تصادفات در ایران دارد، رتبه دوم مربوط به کیفیت جاده‌‌‌ها با ۲۰‌درصد سهم است. ۱۲‌درصد سهم از تصادفات نیز به کیفیت وسایل نقلیه برمی‌‌‌گردد. در ۱۶‌درصد موارد نیز ترکیبی از عوامل موجب بروز تصادف شده است.  نکته قابل تامل دیگر در این آمارها، ترکیب قربانیان تصادفات است. برخلاف تصور عمومی که عمده تلفات را متوجه سرنشینان خودروها می‌‌‌داند، ۵۰‌درصد از قربانیان حوادث رانندگی، سرنشینان انواع وسایل نقلیه از سواری گرفته تا کامیون و اتوبوس هستند و نیمی دیگر مربوط به راکبان موتورسیکلت و عابران‌پیاده هستند. میزان تلفات جاده‌‌‌ای در ایران با ثبت رقم ۱۷۶ نفر به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت در ایران نسبت به سطح جهانی تقریبا متوسط محسوب می‌شود.

طبق اطلاعات منتشر شده توسط WHO در سال ۲۰۲۰، تعداد کشته‌‌‌های تصادفات رانندگی به ازای یک‌میلیون نفر جمعیت در مناطق مختلف جهان بسیار متغیر است. اتحادیه اروپا با ۴۲ و آفریقا با ۲۷۲ کشته به ترتیب بهترین و بدترین عملکرد را داشته‌‌‌اند. گسترش روز افزون حمل‌ونقل عمومی، استفاده از فناوری‌‌‌های پیشرفته، ایجاد فضای ایمن تردد، آموزش و فرهنگ‌سازی اصولی از دلایل اصلی پایین بودن مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده‌‌‌ای در اتحادیه اروپا محسوب می‌شود. از سوی دیگر کشورهای آفریقایی به دلیل نداشتن زیرساخت، نبود آموزش و فرهنگ رانندگی صحیح و... در زمینه مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده‌‌‌ای در شرایط بسیار بدی قرار دارند. در منطقه آمریکای شمالی این رقم ۱۱۹ کشته به ازای یک‌میلیون نفر جمعیت است. مناطق شرق آسیا، آمریکای جنوبی، خاورمیانه و اقیانوسیه از وضعیت و آمار نسبتا مشابهی برخوردار بوده و میزان مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده‌‌‌ای در حدود ۱۵۸ تا ۱۷۸ متغیر است. ایران نیز با رقم ۱۷۶ کشته شرایط نسبتا مشابهی در این منطقه داشته است.

نقش خودرو در تصادفات

با وجود روند کاهشی تلفات در دو دهه گذشته، صنعت خودروی کشور همچنان با چالش‌‌‌های جدی در حوزه ایمنی روبه روست. فرسودگی بالای ناوگان وسایل نقلیه کشور، یکی از مهم‌‌‌ترین این چالش‌‌‌هاست. طبق آماری که پیش از این توسط بازوی پژوهشی مجلس منتشر شده بود، در سال ۱۴۰۲، تعداد ۳۵میلیون و ۱۵۹‌هزار دستگاه خودرو در کشور تردد داشته‌‌‌اند که از این میان ۱۳ میلیون و ۵۱‌هزار دستگاه فرسوده بودند که حکایت از فرسودگی ۳۷ درصدی خودروهای درحال تردد دارد. این آمار نگران‌‌‌کننده نشان می‌دهد که دست کم بیش از یک سوم خودروهای در حال تردد در جاده‌‌‌های کشور از استانداردهای روز ایمنی فاصله دارند.

در سال‌های اخیر، عدم اجرای دقیق معاینه فنی نیز به یکی از معضلات اصلی تبدیل شده است. این مشکل در کنار افزایش ۶ درصدی تردد در جاده‌‌‌ها، منجر به افزایش آمار تصادفات در دو سال اخیر شده است. این در حالی است که بر اساس گزارش‌‌‌های موجود، در سال گذشته بیش از ۴۲ میلیارد تردد در مجموع جاده‌‌‌ها و شهرهای کشور ثبت شده که رقم قابل‌توجهی است. گرچه طی سال‌های گذشته از کیفیت خودرو به عنوان نقش اصلی تصادفات یاد شده اما مطابق یک تحقیق آماری، خطای انسانی همچنان مهم‌‌‌ترین عامل تصادفات جاده‌‌‌ای هم در ایران و هم در سطح جهان محسوب می‌شود. چهار عامل اصلی شامل سرعت غیرمجاز، سبقت غیرمجاز، بی‌‌‌توجهی به جلو و خستگی و خواب‌‌‌آلودگی، بیشترین سهم را در بروز تصادفات رانندگی خودروها دارند. این آمار نشان می‌دهد که حتی با ارتقای کیفیت خودروها، همچنان نیاز به توجه جدی به سایر عوامل دخیل در تصادفات وجود دارد.

نقش خودرو در تصادفات جاده‌‌‌ای را می‌توان در سه سطح پیش از حادثه، حین حادثه و پس از حادثه بررسی کرد. قبل از حادثه موضوع بیشتر به ریسک‌‌‌های ناشی از عدم نگهداری صحیح خودرو برمی‌‌‌گردد برای مثال مشکلات ترمز یا چراغ خودرو مواردی است که پیش از حادثه ممکن است وجود داشته و در نهایت موجب بروز تصادف شود. در حین حادثه عوامل دیگری تاثیرگذاری خود را نشان می‌دهند، کیفیت قطعات موثر بر ایمنی خودرو در حین حادثه بسیار موثر هستند. علاوه بر این اگر بدنه خودرو محافظت کافی را برای سرنشینان ایجاد نکند می‌تواند تلفات را بسیار افزایش دهد. پس از حادثه نیز خطر آتش‌‌‌سوزی و نشت مواد خطرناک از راه‌‌‌های اصلی است که می‌تواند منجر به افزایش تلفات شود. با توجه به آمارهای موجود و تجربه جهانی، مجموعه‌‌‌ای از راهکارهای عملی برای افزایش ایمنی در صنعت خودرو قابل ارائه است. در حوزه تولید، افزایش مداوم سطح کیفی ایمنی خودروهای تولیدی و وارداتی و بهره‌‌‌گیری از تجهیزات کمک راننده در اولویت قرار دارد. همچنین عرضه محصولات جدید با استانداردهای بالاتر ایمنی می‌تواند نقش مهمی در کاهش تصادفات داشته باشد.

موضوع فرسودگی ناوگان خودرویی نیز نیازمند توجه ویژه است. طبق آمار، فرسودگی ۳۷درصدی ناوگان وسایل نقلیه کشور، یکی از چالش‌‌‌های اصلی محسوب می‌شود. در این راستا، تسریع در خروج خودروهای فرسوده از چرخه تردد و سطح‌‌‌بندی تردد خودروهای قدیمی در جاده‌‌‌های داخل و خارج شهر می‌تواند راهگشا باشد. همچنین محدودسازی تردد خودروهای کمتر ایمن به مسیرهای درون شهری و بازرسی دقیق‌‌‌تر مراکز معاینه فنی از دیگر راهکارهای پیشنهادی است. نظارت و کنترل دقیق بر عرضه قطعات یدکی، به‌‌‌ویژه در خارج از شبکه خودروسازان نیز اهمیت ویژه‌‌‌ای دارد. تجربه نشان داده که استفاده از قطعات غیراستاندارد می‌تواند تاثیر منفی قابل‌توجهی بر ایمنی خودروها داشته باشد.

طبیعی است که با ارتقای سطح اقتصادی و فرهنگی جامعه، توقعات مشتریان در زمینه ایمنی خودروها نیز افزایش می‌‌‌یابد. این امر خودروسازان را ملزم به پاسخگویی به نیازهای مشتریان در حوزه ایمنی می‌کند. اما نکته مهم این است که بهبود وضعیت ایمنی در صنعت خودرو نیازمند هماهنگی بیشتر میان تمام نهادها و سازمان‌های مرتبط است. چالش‌‌‌های کنونی صنعت خودرو در حوزه ایمنی، بیشتر متوجه ناوگان فرسوده است این موضوع در کنار افزایش ۶ درصدی تردد در جاده‌‌‌ها و ثبت ۴۲ میلیارد تردد در سال گذشته، نشان می‌دهد که برای بهبود وضعیت ایمنی، نیاز به یک برنامه جامع با مشارکت تمام نهادهای مرتبط با صنعت خودرو داریم. در نهایت، هرچند ارتقای مداوم سطح کیفی و ایمنی خودروهای تولیدی ضروری است، اما تجربه جهانی نشان می‌دهد که تمرکز صرف بر این بخش نمی‌تواند راهگشای حل معضل تصادفات جاده‌‌‌ای باشد. موفقیت در کاهش تلفات جاده‌‌‌ای نیازمند نگاهی جامع به تمام عوامل دخیل در تصادفات، از جمله خطای انسانی به عنوان مهم‌‌‌ترین عامل، است.