واگذاری مدیریت خودرو در عزل همتی نقش داشت‌؟

 مجلس شورای اسلامی در شرایطی روز گذشته رای اعتماد خود از وزیر امور اقتصادی و دارایی را پس گرفت که گفته می‌شود نقش برجسته عبدالناصر همتی در ماجرای واگذاری مدیریت ایران خودرو به بخش‌خصوصی، یکی از دلایل اصلی و البته پنهان استیضاح و عزل وی بود. هفدهم بهمن ماه امسال بود که با برگزاری مجمع ایران خودرو به صورت فوق‌العاده و با وجود مخالفت‌های بسیار به خصوص از سوی برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی، مدیریت این شرکت از دولت به بخش خصوصی منتقل شد.

 بحث واگذاری مدیریت ایران خودرو به بخش خصوصی، از مدت‌ها قبل مطرح شده بود و مخالفان و موافقان خاص خود را داشت. در بین مخالفان، آتش برخی اهالی بهارستان از همه تندتر بود، به نحوی که مستقیم و غیر مستقیم  تلاش کردند تا این «واگذاری» انجام نشود. با این حال، هفدهم بهمن ماه، مجمع ایران خودرو برگزار و پس از هفت ساعت نفس‌گیر که اتفاقات عجیب و غریب زیادی –مانند قطع برق و انتشار نامه دستی در سامانه کدال بورس مبنی بر به حدنصاب نرسیدن مجمع- در آن رخ داد، سرانجام بخش‌خصوصی مدیریت بزرگ‌ترین خودروساز ایران را بر عهده گرفت.

با وجود موفقیت بخش‌خصوصی در این ماراتن، مشخص بود که مخالفان ساکت نخواهند ماند و همچنان بر طبل مخالفت با «ایران خودرو خصوصی» می‌کوبند. برخی کارشناسان و فعالان خودرویی نیز هشدار دادند که شعله مخالفت با مدیریت خصوصی ایران خودرو، خاموش نخواهد شد و حتی فشارها بر این شرکت و مدیرانش فزونی خواهد گرفت.

نخستین نشانه نیز آنجا خود را بروز داد که زمزمه استیضاح وزیر امور اقتصادی و دارایی در راهروهای مجلس شورای اسلامی پیچید.

هرچند نمایندگان پیگیر استیضاح همتی، مسائلی مانند التهاب بازار ارز را مطرح می‌کردند، اما منابع موثقی که نخواستند نام‌شان فاش شود، چندی پیش، اصل مخالفت برخی نمایندگان با همتی را حمایت سفت‌وسخت وی از واگذاری مدیریت ایران خودرو به بخش‌خصوصی ذکر کردند. همتی مستقیم و غیر مستقیم نقش بسیار مهمی در به سرانجام رسیدن «ایران خودرو با مدیریت بخش خصوصی» داشت. نقش همتی در خصوصی شدن مدیریت ایران خودرو، به سه دوره قبل از مجمع، حین برگزاری مجمع و بعد از مجمع تقسیم می‌شود.

تا قبل از برگزاری مجمع ایران خودرو در ۱۷ بهمن امسال، همتی با دفاع از مدیریت خصوصی در صنعت خودرو، به نوعی اذهان را برای این اتفاق بزرگ آماده کرد. در حین برگزاری مجمع نیز همتی نقش مهمی ایفا کرد، چه آنکه نمایندگان وی (نمایندگان سازمان بورس و اوراق بهادار) اجازه از رسمیت افتادن مجمع را ندادند. آنها همچنین در انتهای مجمع نیز با تایید تصمیمات اخذ شده به‌ویژه انتخاب اعضای جدید هیات‌مدیره ایران خودرو، قدم بزرگی به نفع بخش‌خصوصی در صنعت خودرو کشور برداشتند.

مرور این اتفاقات نشان می‌دهد وزیر اقتصاد سابق چه نقش مهمی در انتقال مدیریت ایران خودرو از دولت به بخش خصوصی داشته است. با این حساب، چندان عجیب نبود که هجمه‌علیه وی شدت بگیرد و کار به جمع‌آوری امضا برای استیضاحش بکشد.

سرانجام نیز همتی روز گذشته در صحن علنی مجلس شورای اسلامی استیضاح شد و نمایندگان رای اعتماد خود را پس گرفتند.

حالا با رفتن همتی از وزارت اقتصاد، بخش خصوصی حاکم در ایران خودرو یکی از حامیان بزرگ خود را از دست داده است. هرچند خیلی‌ها بر این باورند که انتقال مدیریت ایران خودرو از دولت به بخش خصوصی، تصمیمی در سطوح عالی بوده و همتی تنها به اجرای آن کمک کرده است، اما استیضاح و عزل وی نشان می‌دهد خشم خیلی افراد از «ایران خودرو خصوصی» هنوز فروکش نکرده و کماکان مخالف این اتفاق بزرگ هستند و مخالفت‌شان نیز در اشکال مختلف ادامه خواهد داشت.

در واقع عزل همتی، پیامی هشدارآمیز به بخش‌خصوصی حاضر در ایران خودرو بود که آتش مخالفان هنوز تند است و تا آنجا که امکان داشته باشد، خاموش نمی‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد پیش‌بینی‌ها مبنی بر تشدید فشار بر بخش خصوصی پس از فتح ایران خودرو، درست از آب درآمده و عزل همتی تنها یک چشمه از آن است.

به عبارت بهتر، با توجه به آتش تند مخالفان «ایران خودرو خصوصی»کار بخش خصوصی برای مدیریت بزرگ‌ترین خودروساز ایران سخت‌تر از قبل شده است. مدیریت جدید ایران خودرو با مخالفانی روبه‌روست که هرچند نتوانستند مانع انتقال قدرت از دولت به بخش‌خصوصی در کیلومتر ۱۴ جاده مخصوص شوند، اما اکنون حذف همتی به عنوان یکی از بازیگران شاخص در این ماجرا، نشان داد حداقل کاری که از دست شان برمی‌آید، ناهموار کردن زمین بازی در ایران خودرو است.

در این شرایط، بخش‌خصوصی دو راه پیش رو دارد. یک راه، برخورد با مخالفان و مخالفت‌هاست که می‌تواند در قالب‌های مختلف از جمله مسائل مربوط به نیروی انسانی خود را نشان دهد. به نظر می‌رسد بخش‌خصوصی آنقدر باهوش است که این مسیر را انتخاب نکند، چون در صورت قدم گذاشتن در این راه، بهانه‌های زیادی دست مخالفان می‌دهد و ممکن است اعتماد دولت را نیز از خود سلب کند.

بنابراین راه دوم –پیش رفتن با سیاست مدارا- راه بهتر و عاقلانه‌تری برای مدیریت مخالفت‌ها و مخالفان است و بخش‌خصوصی نیز به احتمال فراوان همین مسیر را می‌رود. هرچند راه دوم، دست بخش‌خصوصی را برای اصلاحات سریع در ایران خودرو تا حدی می‌بندد-چون مجبور به تعامل با مخالفان است- اما به احتمال فراوان مدیریت خصوصی بزرگ‌ترین خودروساز ایران را تضمین خواهد کرد. در واقع به نظر می‌رسد تا وقتی سطوح عالی حاکمیت نسبت به بخش‌خصوصی بی‌اعتماد و بدبین نشود، مدیریت خصوصی در ایران‌خودرو ادامه‌دار خواهد بود و حتی ممکن است به سایپا هم سرایت کند. این وسط البته بخش خصوصی با مزاحمت‌های«پایدار» در مسیر اداره ایران خودرو همچنان دست و پنجه نرم خواهد کرد، اما حضورش در کیلومتر ۱۴ جاده مخصوص تداوم خواهد داشت.

زمین بازی مخالفان

اما پرسش مهمی که حالا مطرح می‌شود این است که مخالفان «ایران خودرو خصوصی» در چه جبهه‌هایی و با چه ابزارهایی می‌توانند در مسیر حرکت بخش خصوصی سنگ‌اندازی کنند؟

یکی از جذاب ترین و البته حساس‌ترین جبهه‌ها، جبهه قیمت است. مدیریت خصوصی ایران خودرو دنبال زیان نیست، سود هم می‌خواهد، بنابراین باید به هر شکل ممکن معادله قیمت را حل کند. در حال حاضر قیمت‌گذاری محصولات ایران خودرو همچنان در ذیل دستورالعمل شورای رقابت و توسط وزارت صمت انجام می‌شود.

اگر فرض کنیم مدیریت ایران خودرو چندی دیگر درخواست افزایش قیمت محصولات را ارائه کند، به احتمال فراوان این مساله به ابزاری برای جولان مخالفان تبدیل خواهد شد. در واقع ممکن است مخالفان با هشدار به وزیر صمت، مانع اصلاح قیمت محصولات ایران خودرو شوند. البته اینجا این هنر بخش خصوصی است که چطور اوضاع را مدیریت کرده و ضمن تعامل، مانع زیان شرکت شود.

زمین بازی دیگری که مخالفان ایران خودروی خصوصی می‌توانند در آن بازی کنند، به مسائل مخصوص نیروی انسانی و سرمایه‌گذاری‌های این شرکت در شهرستان‌ها مربوط می‌شود. به عنوان مثال، ممکن است مدیریت ایران‌خودرو تصمیم به فروش و غیرفعال کردن برخی سایت‌های شهرستانی خود بگیرد. این مساله بدون تردید با واکنش تند مخالفان مجلسی مواجه خواهد شد و آنها به بهانه حمایت اشتغال، «ایران خودرو خصوصی» را تحت فشار خواهند گذاشت.

ماجرا به اینها ختم نمی‌شود، چه آنکه مخالفان «ایران خودرو خصوصی» ممکن است التهاب‌های احتمالی بازار خودرو در آینده را نیز گردن ایران خودرو بیندازند و با دستاویز قرار دادن آن، بخش خصوصی را بکوبند. به هر حال همین که ایران خودرو بزرگ‌ترین تولیدکننده و عرضه‌کننده خودرو در کشور است، مستعد این است که التهابات بازار بر گردنش بیفتد. مثلا ممکن است ایران خودرو خصوصی را به کاهش عمدی تولید و عرضه متهم کرده و این طور القا کنند که نتیجه مدیریت خصوصی در این شرکت، التهاب بازار است.

اما زمین بازی دیگر مخالفان ایران خودرو خصوصی، واکنش آنها به طرح‌های این شرکت برای خروج از زیان و رسیدن به سود از جمله «عرضه خودرو در بورس کالاست».

بسیاری از نمایندگان مجلس تا پیش از ماجرای واگذاری مدیریت ایران خودرو به بخش خصوصی، موافق و حتی پیگیر عرضه خودرو در بورس کالا به عنوان راهکاری میانه بین قیمت دستوری و قیمت آزاد بودند.

حالا این پرسش مطرح است که اگر ایران خودرو قصد عرضه محصول در بورس کالا کند، آیا مجلسی‌ها باز هم حمایت خواهند کرد یا  نه؟

به هر حال، ایران خودرو خصوصی با وجود حمایت فعلی از سوی سطوح عالی حاکمیت، با مخالفانی سرسخت مواجه است که می‌توانند کار را برای مدیران این شرکت سخت کنند. باید منتظر ماند و دید بخش خصوصی حاضر در ایران خودرو تا چه اندازه از هنر مدیریت برخوردار است و آیا می‌تواند این کشتی را از توفان عبور دهد و به ساحل آرامش و ثبات برساند؟