سیاست های پوپولیستی سیاستگذار در صنعت خودرو

 بازار خودرو این روزها به صورت پیاپی در حال شکستن رکوردهای قیمتی است، به‌طوری‌که قیمت‌ها در بازار خودرو به رغم وعده‌ووعیدهای سیاستگذار به شکل بی‌سابقه‌ای روند صعودی به خود گرفته است. دولت از یک سال پیش مقررات، آیین‌نامه و طرح و ایده‌هایی برای آرامش بازار ابلاغ کرده؛ این در شرایطی است که به نظر می‌رسد هر کدام ناکارآمد‌تر از دیگری بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد ۱۸ خودروی پرتقاضای داخلی و مونتاژی تحت تاثیر تصمیمات سیاستگذار، روند صعودی بی‌سابقه‌ای را در قیمت تجربه کردند، به طوری که خودروهای داخلی مورد بررسی طی ۱۰ روز گذشته، یعنی از ۲ اسفند تا روز گذشته، میانگین ۱۹.۲ میلیون تومان، معادل سه درصد، رشد را تجربه کرده‌اند.

افزایش قیمت محقق‌شده در مورد خودروهای مونتاژی در همین بازه زمانی به طور میانگین ۳۴.۵میلیون تومان و ۲.۱۶درصد بوده است.  گرچه روند افزایش قیمت در بازار خودرو تا حدی تحت تاثیر نرخ ارز و فاکتورهای اساسی اقتصاد کلان کشور بوده است، اما می‌توان این ادعا را داشت که مسیری که تاکنون سیاستگذار در تصمیم‌سازی برای حوزه خودرو پیش گرفته، بی‌تاثیر است؛ حال آنکه سیاست‌ها می‌توانست در راستای بهبود بازار باشد یا دست‌کم روش‌هایی به کار گرفته می‌شد که تاثیر عوامل بیرونی مانند نرخ ارز یا تورم انتظاری ناشی از سیاست‌های بین‌المللی را کاهش دهد.

یکی از این موارد توسل به  سیاست های پوپولیستی از جانب تصمیم‌گیران است. به نظر می‌رسد سیاستگذار به جای اتخاذ تصمیماتی که در زمین واقعیت بتواند بازار خودرو را تنظیم کند، بیشتر مشغول ارائه وعده‌های پوپولیستی بوده و سعی کرده است که تنها فضای رسانه‌ای را به نفع خود برگرداند.

از طرف دیگر اگر سیاستگذار حوزه خودرو به جای فریز قیمتی از ابتدای سال - در راستای همان سیاست‌های پوپولیستی - به‌تدریج قیمت خودرو را افزایش می‌داد، حالا با پرش فنر فشرده قیمتی مواجه نبودیم. در واقع در کنار تورم انتظاری که برای کل اقتصاد کشور وجود دارد، متقاضیان خرید خودرو انتظار دارند که سال جدید با رشد رسمی بهای خودرو در کارخانه آغاز شود. از آنجا که از اردیبهشت‌ماه سال جاری نیز شاهد رشد قیمت نبوده‌ایم، انتظار می‌رود سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به عنوان متولی تعیین قیمت خودرو با رشد قیمت به میزان قابل‌توجهی موافقت کند. بنابراین می‌توان گفت شرایط به فنر فشرد‌ه‌ای می‌ماند که همه انتظار دارند سال آینده از جا  دربرود و موجب شود که علاوه بر تورم کل اقتصاد، به طور خاص خودرو رشد قیمت زیادی داشته باشد. مجموعه شرایطی که به نظر می‌رسد اگر رشد قیمت تدریجی از ابتدای سال رخ می‌داد اکنون در روزهای پایانی سال با آن مواجه نبودیم.

از طرف دیگر اگر قیمت‌گذاری دستوری در سال جاری وجود نداشت و بهای خودرو در حاشیه بازار مشخص می‌شد، خودروسازان قطعا به سوددهی می‌رسیدند. کسب سود از طرف تولیدکننده موجب رشد عرضه می‌‌شود. شکاف کنونی عرضه و تقاضا که با موج جدید تقاضا در اسفند شدت هم گرفته، به‌خوبی نشانگر اهمیت ایجاد میزانی از عرضه است که بتواند این دست از نوسانات در تقاضا را پوشش دهد؛ اما سیاست‌های پوپولیستی اتخاذشده، مانع از اخذ چنین تصمیمی شد که می‌توانست با رشد عرضه، ضربه‌گیر نوسانات این روزهای بازار خودرو شود.

علاوه بر این، از شهریور‌ماه سال گذشته موضوع واردات خودرو با هدف تنظیم بازار مطرح بوده است. طی سال جاری همه انتظار داشتند که خودروهای خارجی به شکلی روانه بازار خودرو شده و بخشی از ناترازی عرضه و تقاضا را جبران کنند. اما در نهایت طبق آخرین آمار گمرک تا انتهای بهمن‌ماه تنها حدود ۸‌هزار دستگاه خودرو به‌طور قطعی وارد کشور شد که در عمل نتوانست کمکی به تنظیم بازار خودرو کند.  بنابراین و با مرور این عوامل می‌توان این ادعا را داشت که گرچه همه علل رشد قیمت در بازار خودرو در کنترل سیاستگذار نبوده، اما با پیش‌بینی نوسانات خارج از کنترل سیاستگذار می‌توانسته تصمیماتی اتخاذ کند که اثر آنها را در چنین روزهایی کاهش دهد اما نوع نگاه پوپولیستی و نبود عزم جدی برای تنظیم بازار مانع چنین روندی شده است.

عقب‌ماندگی عرضه از تولید

در مورد حال‌وهوای این روزهای بازار خودرو گفت‌وگویی داشتیم با حسن کریمی سنجری، کارشناس حوزه خودرو. کریمی سنجری معتقد است که قیمت‌گذاری دستوری موجب شده توزیع سود خودرو به صورت غیرمنطقی پیش برود، به طوری که بیشتر این سود به جیب دلالان و واسطه‌گران ریخته می‌شود. اما این کارشناس حوزه خودرو می‌گوید آنچه بیشتر در رشد قیمت خودرو موثر بوده، انتظار تورمی برای سال آینده است. در واقع فعالان بازار انتظار دارند که سال پیش رو بهای ارز افزایش پیدا کرده و تورم عمومی در اقتصاد نیز رو به رشد برود.

وی با اشاره به شرایطی که منجر به این تورم انتظاری شده، می‌گوید عوامل سیاسی نقش اساسی در این میان داشته‌اند و تاکید دارد که روندی که در حوزه روابط سیاسی با آن مواجه هستیم نشانی از احتمال رفع گره در روابط بین‌المللی ندارد. مجموع رخدادهای سیاسی و کنش و واکنش بین جمهوری اسلامی و قدرت‌های بین‌المللی به صورتی پیش می‌رود که فعالان بازار انتظار ندارند در سال ۱۴۰۳ بهبودی در روابط آنها ایجاد شود. وی ادامه می‌دهد: از طرف دیگر سایه حضور ترامپ در در کاخ سفید نیز وجود دارد. بنابراین فعالان بازار نتیجه می‌گیرند که سال آینده شرایط مناسبی در اقتصاد کشور در بازارهای مختلف از جمله خودرو حکم‌فرما نیست. بنابراین متقاضیان، خریدهای خود را جلو انداخته‌اند.

کریمی سنجری می‌گوید در چنین شرایطی است که دارایی‌های ثابت گران می‌شوند و خودرو نیز از این قاعده مستثنی نیست و بسیاری برای خرید خودرو به این بازار هجوم می‌آورند.

البته باید توجه کرد که سرمایه‌ای بودن خودرو در این مسیر بی‌تاثیر نیست. سیاستگذار از مدت‌ها پیش وعده می‌دهد که سیاست‌هایی اتخاذ خواهد کرد که خودرو از یک کالای سرمایه‌ای به یک کالای مصرفی صرف تغییر کاربری دهد، اما از طرف دیگر با ایجاد رانت‌های بزرگ برای دلالان و واسطه‌گران و حتی گروه‌هایی که قصد امتیازدهی به آنها را دارد (مانند مادران دارای سه فرزند و بیشتر) ماهیت سرمایه‌ای خودرو را تقویت کرده که در شرایط بحرانی مانند آنچه امروز در بازار خودرو با آن مواجه هستیم بیشتر خود را نشان می‌دهد.

کریمی سنجری اعتقاد دارد که نقش اصلی در رشد قیمت محقق‌شده افزایش تقاضاست؛ بنابراین تنها اقدامی که می‌توانست این رشد قیمت را خنثی کند، افزایش عرضه بوده است، چراکه ناترازی در بازار خودرو همیشه وجود داشته اما حالا بیشتر خودنمایی می‌کند. این کارشناس حوزه خودرو می‌گوید تولید داخل و واردات خودرو به حدی نبوده که بتواند رشد مقطعی تقاضا را پوشش دهد و بنابراین تاثیر این اثر ثانویه دوچندان شده است.