رونق خودروسازی در میانه بهار

 در این بین شامخ کل گروه خودرو در اردیبهشت به رقم 2/ 64 رسیده که از خرداد سال گذشته بی‌سابقه بوده است. دلیل اصلی رشد شامخ در اردیبهشت‌ماه نسبت به فروردین تعطیلی بلندمدت صنایع در اولین ماه از سال جاری است. در واقع در فروردین‌ماه تقریبا نیمی از ماه فعالیت اقتصادی و تولیدی صورت نگرفته؛ به همین علت بیشتر فاکتورها در اردیبهشت‌ماه در مقایسه با فروردین با رشد همراه است. این موضوع در تمامی سال‌های گذشته نیز اتفاق افتاده، حال آنکه در فروردین امسال افت شاخص بیشتر از فروردین 1401 بوده است؛ به طوری که شامخ کل گروه در اولین ماه از سال جاری 3/ 29 واحد بوده، این در شرایطی است که این رقم در فروردین‌ماه سال گذشته 81/ 37 واحد است. با این حال نمی‌توان همه بار رشد در شامخ کل گروه «وسایل نقلیه و قطعات وابسته» را به تعطیلات فروردین‌ماه نسبت داد. حتی اگر فروردین‌ماه را هم نادیده بگیریم باز هم رشد شامخ این گروه در ماه دوم سال بسیار چشمگیر بوده و به رقم 2/ 64 واحد رسیده که طی یک سال گذشته بی‌سابقه بوده است.

بیشترین تاثیر در رشد شامخ کل گروه را فاکتورهای «مقدار تولید محصولات»، «میزان سفارش‌های جدید» و «میزان فروش محصولات» داشته‌اند. به نوعی می‌توان گفت که دو مرحله فروش یکپارچه خودرو این فاکتورها را دچار تحولات اساسی کرده است. مرحله دوم عرضه یکپارچه در اردیبهشت‌ماه بود که ثبت سفارش‌های جدید را با رشد چشم‌گیری همراه کرد. علاوه بر این، پیش‌فروش بیش از دو میلیون دستگاه خودرو در دو مرحله از عرضه یکپارچه، خودروسازان و قطعه‌سازان را تحت فشار قرار داده تا تولید خود را افزایش دهند.

اما با وجود رشد چشمگیر در شامخ کل گروه خودرو و قطعات، انتظار مدیران این صنعت برای «تولید در آینده» با افت مواجه بوده است. فاکتور «انتظارات تولید آینده» در اردیبهشت‌ماه برای گروه خودرو و صنایع وابسته 2/ 69 واحد ثبت شده که نسبت به فروردین‌ماه با 1/ 4واحد کاهش مواجه بوده است. البته این فاکتور از اسفند و بهمن بیشتر است اما باز هم نمی‌توان انکار کرد که امید مدیران این صنعت نسبت به آینده روند کندی به خود گرفته است. شاید مهم‌ترین دلیل این موضوع را می‌توان واردات خودروهای نو و کارکرده دانست. بعد از بیش از چهار سال ممنوعیت واردات خودرو، این بار واردات خودروهای خارجی تقریبا به مرحله عملیاتی رسیده است؛ به طوری که هفته گذشته سایپا از تحویل اولین خودروهای وارداتی به مشتریان خبر داد.

علاوه بر این، واردات خودروهای کارکرده نیز جدی شده است و لایحه آن اکنون در مجلس در دست بررسی بوده و گفته می‌شود طی هفته جاری در صحن علنی به رای نمایندگان گذاشته خواهد شد که شواهد نشان می‌دهد بیشتر نمایندگان نیز با این طرح موافق هستند. پیش از این نیز یک بار در لایحه بودجه سال 1402 نمایندگان مجلس به واردات خودروهای کارکرده رای داده بودند که در نهایت با مخالفت هیات نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام، این موضوع منتفی شد. بنابراین واردات این دست از خودروها کاملا وجه جدی به خود گرفته که می‌تواند یکی از دلایل کاهش امید خودروسازان به تولید آینده باشد.

اتاق بازرگانی ایران، به ‌عنوان مرجع انتشار شامخ، این شاخص اقتصادی را این‌‌‌طور توصیف می‌کند: «شامخ یکی از شاخص‌‌‌های اقتصادی است که مورد پذیرش بیشتر کشورهای توسعه‌‌‌یافته قرار دارد. درحال‌حاضر شاخص شامخ برای حدود 29هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از 40 کشور جهان محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص براساس پایش پرسش‌نامه‌‌‌ای به دست می‌‌‌‌‌‌آید و بینش آنی و تصویر سریعی از شرایط اقتصاد کلان، به‌‌‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌‌‌های صنعت و خدمات، ارائه می‌دهد. در واقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به‌‌‌نوعی نشان از میزان امید آنها به آینده دارد.»

افت‌و‌خیز در شامخ

همان‌طور که اشاره شد در شامخ اسفندماه فاکتورهای اساسی صنعت خودرو که تحت عنوان «وسایل نقلیه و قطعات وابسته» بررسی می‌شوند، به نوعی افزایشی بوده‌‌‌‌‌‌اند. بیشترین رشد رخ‌داده بین فاکتورهای مورد بررسی مربوط به «میزان فروش محصولات» است که از 20 واحد در فروردین‌ماه به 75واحد رسیده است. بنابراین، این فاکتور در اردیبهشت‌ماه افزایش 55 واحدی داشته است. بنابراین خودروسازان در اردیبهشت‌ماه به میزان بسیار قابل‌توجهی فروش بیشتری داشته‌‌‌اند. باید توجه کرد که مرحله دوم ابرطرح فروش که تقریبا می‌‌‌توان آن را بی‌‌‌سابقه دانست، طی اردیبهشت‌ماه در سامانه فروش یکپارچه اتفاق افتاد که تاثیر بسزایی در فروش خودرو داشته است.

نکته قابل‌توجه این است که اعداد شامخ ماهیت آهنگی دارند و سرعت بهبود یا بدتر شدن وضعیت را نشان می‌دهند؛ بنابراین میزان فروش محصولات با عبور از مرز 50 نشان از بهتر شدن وضعیت دارد. رقم 50 مرز مهمی در بررسی شامخ است. در واقع رقم زیر مرز 50 در شامخ نشان از وضعیتی نامطلوب دارد. بر این اساس عدد محاسبه‌‌‌شده چنانچه زیر 50 باشد، اما از عدد محاسبه‌‌‌شده ماه قبل بیشتر باشد، نشان می‌دهد سرعت بدتر شدن وضعیت کاهش یافته است. در مقابل، عدد محاسبه‌‌‌شده چنانچه بالای 50 باشد، اما از عدد ماه قبل کمتر باشد، نشان می‌دهد که سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته است.

میزان تولید محصولات نیز از دیگر فاکتورهای مهم شامخ است که در آمار مربوط به اردیبهشت‌ماه بررسی شده و رشد قابل‌توجهی داشته است. این شاخص که در اسفندماه به 3/ 59واحد رسیده بود در فروردین‌ماه به عدد بی‌سابقه 3/ 18واحد رسید که کمترین میزان خود را طی یک سال ثبت کند. برای فهم بهتر اینکه این میزان کاهش حتی برای فروردین با در نظر گرفتن تعطیلات هم قابل توجه بوده، نگاهی داشته باشیم به میزان این شاخص در فروردین سال گذشته که 33/ 33 واحد بود. با این وجود در اردیبهشت‌ماه روند مذکور تغییر کرد و این شاخص به بیشترین مقدار خود از خردادماه سال گذشته رسید. این فاکتور در شامخ اردیبهشت‌ماه 2/ 69واحد بود که 9/ 50واحد نسبت به فروردین رشد داشت.

همانطور که اشاره شد به جز دو مورد قبلی، فاکتور دیگری نیز وجود دارد که بیشترین تاثیر را بر رشد شامخ کل گروه خودرو و صنایع وابسته داشته که آن شاخص «میزان سفارش‌های جدید» است که با ثبت رقم 3/ 67واحد، 3/ 42واحد نسبت به فروردین‌ماه رشد داشته است. همان‌طور که پیش از این گفته شد چنین رشدی تحت‌تاثیر مرحله دوم فروش یکپارچه بوده که سفارش‌های جدید زیادی را برای خودروسازان به ارمغان آورد.

«قیمت خرید مواد اولیه» که به نوعی نشانگر تورم موجود در تولید است، در دومین ماه از بهار کاهش 4/ 0واحدی داشت. این شاخص از 85واحد در فروردین‌ماه به 6/ 84واحد در اردیبهشت رسیده است. البته باید توجه کرد که این رقم هنوز بالای مرز 50 است و نشان از روند افزایشی قیمت‌ها دارد؛ اما می‌‌‌توان گفت که سرعت رشد قیمت مواد اولیه در اردیبهشت کمی کمتر از فروردین‌ماه بوده است. فاکتور «موجودی مواد اولیه» نیز تاییدکننده همین ادعاست؛ چراکه این شاخص که در فروردین ماه رقم 7/ 31واحد را ثبت کرده بود، در اردیبهشت‌ماه 7/ ‌57واحد را ثبت کرد تا افزایش قابل توجه 26واحدی داشته باشد.

شاخص «قیمت محصولات تولیدشده» نیز در اردیبهشت‌ماه با رشد همراه بوده و از 7/ 61واحد در ماه ابتدایی سال به 4/ 65واحد در اردیبهشت رسیده است تا رشد 7/ 3واحدی را ثبت کند. «میزان صادرات» نیز شاخص دیگری است که در شامخ بهمن‌‌‌ماه مورد بررسی قرار گرفته است. این شاخص که در اسفندماه با روند افزایشی همراه بوده و رقم 6/ 55واحد را ثبت کرده بود، در فروردین کاهش یافته و با عبور از مرز 50 به 00/ 45 واحد رسید. با این حال در اردیبهشت دوباره روند افزایشی گرفته و رقم 8/ 53واحد را ثبت کرده است. البته اطلاعاتی در دسترس نیست که این رشد صادرات از چه محلی بوده و چطور اتفاق افتاده است؛ برای مثال صادرات خودرو و قطعات به کدام کشور افزایش یافته یا شروع شده است.

موجودی محصول در انبار نیز از معدود مواردی بود که در شامخ اردیبهشت نسبت به فروردین‌ماه با کاهش همراه بوده است. این شاخص از 7/ 46واحد در فروردین به 2/ 44واحد در ماه میانی بهار رسیده تا کاهش 5/ 2واحدی را ثبت کند. البته باید توجه داشت که هر دوی این ارقام زیر مرز 50 هستند. یعنی در فروردین نیز موجودی محصول در انبار رو به کاهش بوده، اما در ماه گذشته سرعت خالی شدن انبار از محصولات رو به فزونی رفته است.

فاکتور انتظارات تولید آینده، یکی از مهم‌ترین فاکتورهای مورد بررسی در شامخ خودرو است، چراکه به نوعی نشانگر امید خودروسازان به وضعیت تولیدی در آینده است. همان‌طور که اشاره شد، این فاکتور در شامخ اردیبهشت با کاهش 1/ 4واحدی همراه بوده و از 3/ 73واحد در شروع سال جدید به 2/ 69واحد رسیده است. همان‌طور که اشاره شد دلیل اصلی این موضوع احتمالا شروع روند واردات خودروهای نو و جدی شدن موضوع واردات خودروهای دست‌دوم است.

«سرعت انجام و تحویل سفارش» نیز از مواردی است که با رشد زیادی همراه بوده است. این شاخص با رشد 4/ 27واحدی در اردیبهشت‌ماه به 4/ 65 واحد رسید تا بیشترین رکورد خود را از خردادماه سال گذشته ثبت کند. این موضوع به‌خوبی می‌تواند توجیهی برای رشد روند خالی شدن انبار خودروسازان باشد. «سرعت انجام و تحویل سفارش» در فروردین‌ماه 00/ 38 بود که این رقم نیز کمترین میزان در یک سال گذشته برای این شاخص است.

همچنین در شامخ دومین ماه از سال 1402، شاخص «میزان استخدام و به‌‌‌کارگیری نیروی انسانی» رشد داشته و از 7/ 41واحد به 8/ 55واحد رسیده است که با ثبت رشد 1/ 14واحدی نشان می‌دهد تولیدکنندگان زنجیره تامین خودرو در این ماه استخدام‌‌‌های بیشتری داشته‌‌‌اند. باید توجه داشت که این شاخص در فاصله زمانی فروردین تا اردیبهشت از مرز 50 رد شده؛ به عبارت دیگر در فروردین روند استخدام نیروی انسانی رو به کاهش بوده اما در اردیبهشت باز هم روند افزایشی به خود گرفته است. این در صورتی است که طی سال‌های گذشته همیشه مازاد نیروی انسانی به عنوان یکی از بحران‌های صنعت خودروی کشور معرفی می‌شد. آمار و ارقام نیز به‌خوبی موید همین موضوع هستند. با این حال مشخص نیست چرا همچنان خودروسازان روند استخدام خود را افزایش می‌دهند.

میزان «مصرف حامل‌‌‌های انرژی» نیز آخرین شاخصی است که در شامخ اردیبهشت‌ماه خودروساز‌‌‌ها مورد بررسی قرار می‌‌‌دهیم که رشد قابل‌‌‌توجه 2/ 33واحدی را تجربه کرده و از 3/ 28واحد به 5/ 61 واحد رسیده است.  به نظر می‌رسد علاوه بر تعطیلات نوروزی در فروردین که موجب کاهش مصرف انرژی شده بود، عبور از فصل سرما که موجب قطعی گاز صنایع می‌شد نیز یکی از دلایلی است که موجب افزایش مصرف انرژی در شرکت‌های زیرمجموعه گروه «وسایل نقلیه و قطعات وابسته» شده است.