برنامه «ایدرو» برای مدیریت همزمان چهار بحران صنعت ایران چیست؟

 درحالی‌که وابستگی صنایع ایران به استخراج منابع خام و فشار بر بودجه ارزی کشور رو به افزایش است، ایدرو با مجموعه‌ای از برنامه‌ها از «اسقاط گسترده خودرو» تا «ایجاد قطب‌های دانش‌بنیان» در مجموعه‌هایی مانند «شهرک تحقیقاتی کاوش»، در حال تبدیل «اقتصاد چرخشی» به یکی از راهبرد‌های اصلی توسعه صنعتی کشور است؛ رویکردی که همزمان چهار بحران «سوخت»، «فرسودگی ناوگان»، «کمبود مواد اولیه» و «خروج ارز» را نشانه گرفته است.

اقتصاد چرخشی؛ از شعار تا میدان عمل

ایدرو طی ماه‌های گذشته طرح‌های مختلفی را با محوریت بازیافت، بازتولید و بهره‌وری منابع اجرایی کرده است که در کنار هم، تصویر روشن‌تری از یک برنامه بلندمدت برای گذار از اقتصاد خطی به اقتصاد چرخشی را نشان می‌دهد. از اسقاط خودرو‌ها و بازیافت فولاد و مس گرفته تا نوسازی صنایع قدیمی، شکل‌دهی به زنجیره‌های دریایی و توسعه فناوری‌های پاک، رویکرد سازمان در حال گذار از نقش «سرمایه‌گذار دولتی» به «تنظیم‌گر، تسهیل‌گر و اهرم‌ساز» برای حضور بخش خصوصی است.

اسقاط؛ موتور بازیافت مواد اولیه و کاهش فشار ارزی

طبق آخرین داده‌های رسمی، از ابتدای سال جاری بیش از ۱۲۸ تا ۱۴۱ هزار خودرو اسقاط شده و مجموع اسقاط سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ از مرز ۵۰۰هزار دستگاه گذشته است. در این فرآیند تنها از محل اسقاط خودروها، ۱۷۵ تا ۲۰۰ هزار تن فولاد، هزاران تن مس و آلومینیوم و مقادیر گسترده‌ای از لاستیک، روغن، شیشه و قطعات پلاستیکی به چرخه تولید بازگشته است.

فرشاد مقیمی، رییس هیات عامل ایدرو، در این باره می‌گوید: «اقتصاد ایران نمی‌تواند تا ابد بر استخراج از معادن و میادین نفت و گاز متکی باشد. در این میان، بازیافت است که می‌تواند بخشی از نیاز به مواد اولیه را بدون فشار بر منابع طبیعی تأمین کند.» این حجم بازیافت، نه‌تنها هزینه تولید را کاهش می‌دهد؛ بلکه وابستگی ارزی صنایع به واردات ورق، فلزات غیرآهنی و قطعات پایه را کاهش می‌دهد؛ موضوعی که در سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های اصلی تولید تبدیل شده است.

حل بحران بنزین با اقتصاد چرخشی؛ نوسازی ناوگان به‌جای واردات سوخت

یکی از روشن‌ترین نمود‌های اقتصاد چرخشی در سیاست‌های اخیر، پیوند اسقاط با بحران بنزین است. طبق اعلام ستاد نوسازی ناوگان ایدرو، خودرو‌های فرسوده سواری و وانت سالانه ۸.۳ میلیارد لیتر بنزین می‌سوزانند. بر این اساس، تنها جایگزینی ۲.۶ میلیون خودرو فرسوده می‌تواند ۷میلیارد لیتر صرفه‌جویی و ۷میلیارد دلار جلوگیری از خروج ارز ایجاد کند. اگر این صرفه‌جویی به‌جای واردات بنزین، به چرخه نوسازی بازگردد، ۷۰ درصد ناترازی بنزین برطرف می‌شود. این همان منطق اقتصاد چرخشی است. به بیان دیگر؛ صرفه‌جویی ناشی از حذف ناکارآمدی، خود به منبع سرمایه‌گذاری برای بازسازی تبدیل می‌شود.

مراکز اسقاط؛ حلقه اتصال اسقاط به تولید

در بازدید‌های اخیر از مراکز اسقاط، رییس ایدرو بر این نکته تأکید کرده است که موفقیت اقتصاد چرخشی، تنها با اسقاط خودرو کامل نمی‌شود؛ بلکه باید چرخه اسقاط به تولید قطعات، تنظیم‌گری گواهی اسقاط، همکاری با بانک‌ها و نیاز خودروسازان متصل شود. در این چارچوب، شفاف‌سازی صدور گواهی‌ها، تسریع کارشناسی، هم‌افزایی با طرح‌های تاکسیرانی و موتورسیکلت و حرکت به سمت اسقاط هدفمند در دستور کار قرار گرفته است.

اقتصاد چرخشی در صنایع دریایی؛ بازیافت ۱.۵ میلیون تن فولاد و اصلاح زنجیره مالی

اقتصاد چرخشی تنها به خودرو محدود نیست. ایدرو در حوزه دریا نیز مدل جدیدی از بازیافت و نوسازی را دنبال می‌کند. رییس هیات عامل ایدرو در نخستین رویداد تأمین مالی دریایی اعلام کرد که از ۱۵۰ شناور فرسوده بیش از ۱.۵میلیون تن فولاد گرید دریایی قابل بازیافت است. وی خاطرنشان کرد که بازار ۳۰۰میلیون دلاری تعمیر و نگهداری شناور‌ها وجود دارد، اما سهم یارد‌های داخلی کمتر از ۱۰ درصد است. بر این اساس، مدل مالی جدید بیمه، تضمین اعتبار و تجمیع تقاضا با هدف کاهش هزینه‌ها و افزایش عمق ساخت داخل در حال تدوین است. به بیان دیگر، ایدرو تلاش دارد زنجیره ارزش صنعت دریایی را از طریق ساپکوی دریایی (زنجیره تأمین متمرکز قطعات) و خوشه صنعتی دریا به یک سیستم منسجم و چرخشی تبدیل کند.

نوسازی صنایع؛ بازتولید ظرفیت صنعتی با نگاه چرخشی

اقتصاد چرخشی فقط بازیافت مواد نیست، بلکه شامل نوسازی و افزایش بهره‌وری انرژی نیز می‌شود. طبق اعلام ایدرو، از ۷۸هزار واحد صنعتی، حدود ۲۱هزار واحد بیش از ۱۰ سال عمر دارند. از این تعداد، تاکنون ۳۰۰ واحد عارضه‌یابی شده و ۳۵ واحد وارد فرآیند بازسازی شده‌اند. پلتفرم ملی نوسازی صنایع (NOSAZI.IDRO.ir) نیز در ۶ استان پایلوت شده و بیش از ۱۸۹ واحد ثبت‌نام کرده‌اند. در این راستا، مشوق‌هایی مثل اولویت تخصیص ارز، معافیت‌های مالیاتی و گمرکی و حمایت از صادرات و تحقیق و توسعه برای تشویق صنایع به بازسازی در نظر گرفته شده است. این رویکرد، «بازتولید ظرفیت صنعتی» را به معنایی فراتر از تعمیرات جزئی و با محوریت رشد بهره‌وری دنبال می‌کند.

شهرک کاوش؛ پیشران فناوری‌های پاک و اقتصاد چرخشی

جدیدترین حلقه زنجیره ایدرو، شهرک تحقیقاتی کاوش (واقع در کیلومتر ۶۵ بزرگراه تهران-قزوین) است که ۱۴ شرکت دانش‌بنیان و واحد فناور در آن فعال هستند و قرار است به «قطب دانش‌بنیان‌های فعال در اقتصاد چرخشی» تبدیل شود. به گفته مقیمی، ایدرو در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در این شهرک تحقیقاتی؛ توسعه زیرساخت‌های آزمایشگاهی، حمایت از تجاری‌سازی، تسهیل مسیر دریافت مجوز‌های تخصصی، همراهی در فرآیند تأمین مالی و ارائه بسته‌های پشتیبانی برای واحد‌های نوپا را با هدف تقویت زنجیره تولید پاک، بومی‌سازی فناوری و ارتقای ظرفیت اقتصاد چرخشی در کشور دنبال می‌کند. این رویکرد ایدرو، نشان می‌دهد که اقتصاد چرخشی تنها یک سیاست بازیافتی نیست، بلکه بخشی از گسترش فناوری‌های نو و توسعه صنعت دانش‌بنیان است.

ایدرو و معماری یک پارادایم جدید صنعتی

برآیند اخبار و برنامه‌های اخیر ایدرو نشان می‌دهد که این سازمان در حال اجرای یک معماری کلان برای گذار صنایع ایران از اقتصاد خطی به اقتصاد چرخشی است؛ معماری‌ای که تاکنون چهار رکن اصلی داشته است: اسقاط و بازیافت گسترده برای تأمین مواد اولیه و کاهش خروج ارز، نوسازی ناوگان و بهینه‌سازی انرژی برای کنترل بحران بنزین، اصلاح زنجیره‌های مالی و ارتقای صنایع دریایی با نگاه چرخشی و بومی‌سازی فناوری و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در شهرک کاوش. اقتصاد چرخشی در این روایت، نه یک مفهوم تئوریک بلکه ابزار حل مشکلات ساختاری اقتصاد ایران است؛ از ناترازی انرژی گرفته تا فرسودگی ناوگان، از وابستگی ارزی تا کمبود مواد اولیه. پس اگر این مسیر با همان شتاب فعلی ادامه یابد، ایدرو می‌تواند به یکی از بازیگران کلیدی در تغییر مدل توسعه صنعتی کشور و عبور از اقتصاد خطی مبتنی بر اتلاف منابع تبدیل شود.