چرا خودروهای برقی جایگاهی ندارند؟

 افزایش ۱۰۰درصدی تعرفه خودروهای بنزینی و کاهش تعرفه محصولات هیبریدی و برقی در ۱۴۰۴ به ۱۵ و ۴درصد، بسیاری از معادلات بازار وارداتی‌ها را دستخوش تغییر خواهد کرد. پیش‌بینی می‌شود رشد قیمت وارداتی‌های بنزین‌سوز به واسطه تعرفه ۱۰۰درصدی، زمینه مهاجرت بازار به برقی‌ها و هیبرید‌ها را مهیا کند. این در حالی است که خودروهای برقی به‌دلیل نبود زیرساخت شارژ و ناترازی برق با چالش مواجهند، بنابراین خودروهای هیبریدی گزینه‌ای واقع‌گرایانه‌تر برای بازار ایران محسوب می‌شوند.

افزایش تعرفه خودروهای بنزینی در سال ۱۴۰۴ به ۱۰۰ درصد، آیا سرآغاز مهاجرت خودروهای وارداتی به هیبریدها و خودروهای برقی است؟ این سوال در شرایطی مطرح است که همراه با رشد تعرفه واردات خودروهای بنزینی به ۱۰۰‌درصد از یکسو و رشد نرخ محاسباتی گمرکی از ۲۸۵۰۰ تومان به ۷۰هزارتومان، پیش‌بینی می‌شود که بازار خودروهای وارداتی در سال‌جاری با سونامی قیمتی روبه‌رو شود. در این بین اما تعرفه خودروهای برقی و هیبرید نیز که در بودجه سال‌جاری ۱۰۰‌درصد در نظر گرفته شده بود، ‌‌ از سوی دولت تعدیل و به ترتیب ۴ و ۱۵‌درصد تعیین شد. با توجه به تغییرات تعرفه‌ای محصولات وارداتی حالا پیش‌بینی می‌شود که واردات خودرو بیشتر به سمت برقی‌ها و هیبریدها سوق پیدا کند ،چرا که واردکنندگان تعرفه کمتری برای واردات این دست از خودروها پرداخت خواهند کرد.

در این بین برخی از فعالان خودروهای وارداتی پیش‌بینی دیگری نیز دارند مبنی بر اینکه بازار وارداتی‌ها در سال‌جاری کلا به سمت خودروهای هیبریدی مهاجرت خواهد کرد چرا که به دلیل کمبود برق و نبود زیرساخت برای خودروهای برقی، بازار تقاضای این محصولات افت خواهد کرد به همین دلیل وارد‌کنندگان بیشتر به ورود هیبریدها تمایل پیدا خواهند کرد. همان‌طور که عنوان شد تعرفه خودروهای هیبرید ۱۵‌درصد تعیین شده است که فاصله زیادی با خودروهای بنزین‌سوز دارد.

با توجه به افزایش تعرفه و همچنین کاهش ارز تخصیصی به واردات خودرو حالا این سوال مطرح است که چرا سیاست‌های وارداتی دولت در سال ۱۴۰۴ دستخوش تغییرات شد؟ این پرسش در شرایطی عنوان می‌شود که سال ۱۴۰۳، همان واردات نیم‌بند خودرو نیز در کاهش التهابات بازار بسیار موثر بود و به نوعی سرعت‌گیر قیمتی حتی در محصولات داخلی بود. با این حال اما دولت به‌رغم تلاش مجلس برای سهولت واردات، چندان موافق تسریع ورود خارجی‌ها نبود و با افزایش تعرفه خودروها به سقف ۱۰۰‌درصد بیشتر بر افزایش درآمدی خود تمرکز کرد. با این حال اما دولت تعرفه خودروهای هیبریدی و برقی را تغییر داد و تعرفه این محصولات به ترتیب روی نرخ‌های ۱۵ و ۴درصد تثبیت شد. 

این تصمیم از منظر بازار، نویدبخش آغاز فصلی تازه در تقاضای خودروهای برقی و هیبریدی تعبیر می‌شود. به گفته برخی از کارشناسان و دست‌اندرکاران بازار خودروهای وارداتی، این تصمیم دولت می‌تواند بازار خودروی ایران را در سال‌جاری با تحولی جدی مواجه کند. به اعتقاد آنها، افزایش تعرفه خودروهای بنزینی به نوعی آغاز مهاجرت به فناوری‌‌های نوین در بازار خودروی کشور است.

بررسی تقاضای بازار در سال‌های قبل از ممنوعیت و همچنین بعد از لغو ممنوعیت واردات گویای این موضوع بود که خودروهای هیبرید مورد استقبال بسیاری از مصرف‌کنندگان داخلی است بنابراین تعرفه ۱۰۰ درصدی بنزین‌سوزها و کاهش تعرفه هیبریدها، زمینه این استقبال را بیشتر کرده و به نظر می‌رسد که بازار وارداتی‌ها به‌خصوص در سال‌جاری بیشتر پذیرای محصولات هیبرید است تا خودروهای بنزین‌سوز یا برقی.

چرخش در سیاست وارداتی

در چند سال اخیر، واردات خودرو به ایران همواره تحت‌تاثیر نوسانات نرخ ارز، سیاست‌‌های محدودکننده دولت و نبود استراتژی مشخص قرار داشته است. با این حال، سال ۱۴۰۴ از همان ابتدا با تصمیمی غیرمنتظره آغاز شد، افزایش تعرفه واردات خودروهای بنزین‌‌سوز از حدود ۵۵‌درصد به ۱۰۰ درصد. این افزایش نه‌تنها قیمت تمام‌‌شده خودروهای وارداتی را به شکل قابل‌‌توجهی بالا می‌‌برد، بلکه عملا این گزینه را از سبد خرید بسیاری از مصرف‌کنندگان حذف خواهد کرد. در شرایطی که نرخ ارز آزاد همچنان بالاست و قدرت خرید خانوارها رو به افول گذاشته، این افزایش تعرفه می‌تواند به حذف برخی خودروهای بنزینی وارداتی از بازار منجر شود؛ یا حداقل آنها را به کالایی لوکس و دست‌‌نیافتنی تبدیل کند.

در این بین اما استثنای دولت در مورد خودروهای هیبرید و برقی، چراغ سبز به بازار وارداتی‌ها تلقی می‌شود. حالا مشخص نیست که این چراغ سبز به دلیل خطای دولت و مجلس در تعیین تعرفه این نوع خودروها است یا در واقعیت دولت با استثنای هیبریدها و برقی‌‌ها؛ چراغ سبز به تکنولوژی پاک نشان داده است.

خطای دولت و مجلس به این دلیل عنوان می‌شود که افزایش تعرفه برقی‌ها و هیبریدها به ۱۰۰‌درصد خلاف قانون هوای پاک تلقی می‌شود به همین دلیل دولت در سال‌جاری اولین اقدامش تغییر تعرفه این نوع محصولات بود. ماده ۹ قانون هوای پاک تاکید دارد که «وزارت کشور موظف است با همکاری وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت و امور اقتصادی و دارایی (گمرک جمهوری اسلامی ایران)، زمینه نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی شهری با اولویت شهرهای بالای ۲۰۰‌هزار نفر جمعیت را ظرف مدت پنج سال از محل منابع درآمدی ماده (۶) این قانون از طریق کمک بلاعوض، یارانه، تسهیلات یا صفرکردن سود بازرگانی واردات خودروهای برقی - بنزینی (هیبریدی) و خودروهای الکتریکی و موتورسیکلت برقی، مهیا کند.»

بنابراین در تضاد کامل با تعرفه ۱۰۰ درصدی خودروهای بنزینی، تعرفه خودروهای هیبریدی همچنان ۱۵‌درصد و خودروهای برقی ۴‌درصد باقی مانده است. در هر حال دولت این اقدام را در راستای حمایت از «ورود فناوری‌‌های نوین و پاک به کشور» معرفی کرده است. اما در واقعیت، در حالی که زیرساخت‌‌های لازم برای استفاده از خودروهای برقی در کشور وجود ندارد - از جمله ایستگاه‌‌های شارژ، شبکه برق پایدار و خدمات پس از فروش - خودروهای هیبریدی به گزینه‌‌ای واقع‌‌گرایانه‌‌تر برای بازار ایران تبدیل شده‌‌اند. خودروهایی که هم مصرف سوخت کمتری دارند و هم نیازی به زیرساخت خاصی ندارند. از این رو، به نظر می‌رسد که سال ۱۴۰۴ را بتوان با اطمینان، «سال هجرت به هیبریدها» نام‌گذاری کرد.

چرا خودروهای برقی جایگاهی ندارند؟

گرچه تعرفه خودروهای برقی تنها ۴درصد تعیین شده، اما این پایین بودن تعرفه به تنهایی برای تحریک بازار کافی نیست. نبود زیرساخت‌‌های پایه‌‌ای مانند ایستگاه‌‌های شارژ سریع، استانداردسازی باتری‌‌ها و عدم‌اطمینان به خدمات پس از فروش، باعث شده تا مصرف‌کنندگان ایرانی همچنان با دیده تردید به خودروهای تمام‌‌برقی بنگرند. این در شرایطی است که ناترازی برق و همچنین هشدارهایی که در زمینه کمبود برق به مصرف‌کنندگان و صنایع داده می‌شود، خود دلیل دیگری است که متقاضیان را از خرید این نوع خودروها دور نگه می‌دارد.

در این زمینه تجربه استفاده از خودروهای برقی در برخی از کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهد که تا زمان ایجاد زیرساخت‌‌های گسترده، این خودروها صرفا در حد «نماد لوکس فناوری» باقی می‌‌مانند و نه وسیله‌‌ای برای حمل‌‌ونقل روزمره. با این حال خودروهای هیبریدی به‌‌عنوان پل میان فناوری سنتی و فناوری‌‌های نوین، دقیقا همان گزینه‌‌ای هستند که بازار ایران در حال حاضر نیاز دارد. این خودروها مصرف سوخت را به‌‌طور چشمگیری کاهش می‌دهند، تولید آلاینده‌‌ها را کنترل می‌کنند و در عین حال، به زیرساخت خاصی نیاز ندارند.

روند جهانی استفاده از خودروهای هیبرید

در حالی که دولت‌‌ها طی سال‌های اخیر تمرکز ویژه‌‌ای روی توسعه خودروهای تمام‌‌برقی داشته‌‌اند، واقعیت بازار جهانی مسیر متفاوتی را طی می‌کند. در بسیاری از کشورها، به‌‌ویژه ایالات متحده، اروپا و حتی برخی بازارهای آسیایی، نشانه‌‌هایی از کاهش اشتیاق مصرف‌کنندگان به خودروهای تمام‌‌برقی دیده می‌شود.

دلایلی مانند محدودیت برد حرکتی، نبود زیرساخت شارژ کافی، زمان طولانی شارژ، هزینه بالای خرید اولیه و ابهامات پیرامون دوام و بازیافت باتری‌‌ها موجب شده تا بسیاری از مصرف‌کنندگان خرید خودروهای هیبریدی را گزینه‌‌ای منطقی‌‌تر بدانند. در این میان، شرکت‌های بزرگ خودروسازی نظیر تویوتا، هوندا، فورد، هیوندای و مزدا نیز رویکرد خود را تغییر داده‌‌اند. تویوتا، به‌‌عنوان یکی از پیشگامان فناوری هیبرید، اخیرا اعلام کرده که آینده حمل‌‌ونقل پایدار تنها با تمرکز روی خودروهای برقی محقق نخواهد شد، بلکه باید طیفی از فناوری‌‌های سبز از جمله هیبریدها، پلاگین هیبریدها و سلول‌‌های سوختی را در نظر گرفت.

آمار فروش خودرو در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ نیز گواه این روند است. در حالی که رشد فروش خودروهای تمام‌‌برقی در برخی بازارها متوقف یا حتی نزولی شده، خودروهای هیبریدی با رشدی دو‌رقمی در حال گسترش سهم خود از بازار هستند. بنابراین، نه‌تنها در ایران، بلکه در سطح جهان نیز، هیبریدها به‌‌عنوان راه‌‌حل عمل‌‌گرایانه در دوران‌ گذار از سوخت فسیلی به انرژی‌‌های نو، در حال قدرت‌‌گیری مجدد هستند. این روند جهانی، می‌تواند فرصت مناسبی برای بازار ایران باشد.