سرنوشت جزیره خودروسازی ایران

آنچه مشخص است در شرایط فعلی ایران، رشد صنعت خودرو بدون همکاری خارجی دشوار و زمان‌بر است.چرا که اولا بسیاری از تکنولوژی‌‌های روز در طراحی، تولید و مهندسی خودرو در اختیار خودروسازان خارجی است و بدون انتقال فناوری، خودروسازی ایران از رقابت جهانی عقب می‌‌ماند.

دوم اینکه حضور شرکای خارجی می‌تواند به تامین سرمایه برای پروژه‌‌های توسعه‌‌ای کمک کند، اتفاقی که در بسیاری از کشورهای نیمه توسعه‌یافته رخ داده و خودروسازی این کشورها را به زنجیره جهانی وصل کرده است و سوم آنکه همکاری با برندهای معتبر، امکان تولید خودروهای باکیفیت‌‌تر و مطابق با استانداردهای بین‌المللی را فراهم می‌کند.و در نهایت اینکه بسیاری از قطعات پیشرفته از طریق همکاری‌‌های بین‌المللی تامین می‌‌شوند.بنابراین محرومیت از تمامی مزایای جوینت شدن با شرکت خودروساز خارجی یا همکاری و شراکت با آنها می‌تواند صنعت خودروی ایران را متوقف یا به عقب پرتاب کند.در شرایط کنونی نیز که تکنولوژی ساخت خودرو در ایران با جهان فاصله معناداری دارد به دلیل عدم‌همکاری با زنجیره جهانی و خودروسازان معتبر است. همکاری با خودروسازان جهانی برای ارتقا و شکوفایی صنعت خودرو برای سیاستگذاران صنعتی کشورمان نیز محرز بوده چرا که در تمام استراتژی‌ها و سندهایی که برای توسعه خودروسازی طی دو دهه گذشته تدوین شده، همکاری با خودروسازان جهانی به عنوان یک الزام مورد تاکید قرار گرفته است.

اما این «الزام» به دلیل شرایط سیاسی و اقتصادی کشورمان سال‌هاست که در خودروسازی کمرنگ شده و دیگر شاهد حضور شرکای خارجی به جز چین در صنعت خودروی کشورمان نیستیم. بعد از تحریم‌های اولیه و ثانویه شرکای اروپایی و آسیایی ایران را ترک کردند این در شرایطی است که تنها چینی‌ها به عنوان شریک خودروسازی ایران باقی ماندند. هر چند حضور چینی‌ها هم همراه با افت و خیزهایی بوده اما در نهایت در شرایط کنونی تنها چینی‌ها شریک خودروسازی ایران هستند.

حالا با بازگشت تحریم‌های سفت و سخت ترامپ علیه ایران، حضور چینی‌ها نیز با عدم‌قطعیت روبه‌رو است و تحقق این امر می‌تواند، خودروسازی کشور را سال آینده با چالش‌های جدی روبه‌رو کند. آنچه هم اکنون در بازار خودروی ایران قابل مشاهده است حضور پررنگ محصولات چینی و دو شرکت ایران خودرو و سایپاست این در حالی است که خودروهای فرانسوی که سال‌ها سهم بالایی در بازار خودرو کشور داشتند، تعدادشان رو به کاهش است .

به استثنای محصولات اندک وارداتی، بازار ایران سال‌هاست که در اختیار دو شرکت خودروساز داخلی و چینی‌ها (مونتاژی) است. حال در نظر بگیرید با فشار حداکثری ترامپ خودروسازان چینی همچون سال‌های ۹۶- ۹۷ مجبور به ترک ایران شوند. این وضعیت به‌طور حتم در وهله اول خودروسازان مونتاژی را متاثر خواهد کرد و تولید این شرکت‌ها را به حداقل خواهد رساند. از سوی دیگر خودروسازان داخلی نیز اگر چه وابستگی به چینی‌ها (به غیر از محصولات مونتاژی) ندارند اما در برخی از قطعات استراتژیک این وابستگی دیده می‌شود بنابراین دو شرکت خودروساز نیز به‌طور حتم از فشار حداکثری علیه ایران از سوی ترامپ تاثیر‌پذیری خواهند داشت .

خودروسازان چینی در دوران بایدن که فشار تحریم‌ها کمی کاهش پیدا کرد با شرکای ایرانی خود در کشورمان تنها به مونتاژ خودرو پرداختند بدون اینکه اقدام به انتقال فناوری یا سرمایه‌گذاری کنند. همین روش حالا آنها را بی‌تعهدتر از همیشه نسبت به ایران کرده به‌طوری که هر زمان اراده کنند می‌توانند بدون هزینه از بازار کشورمان خارج شوند.بنابراین به نظر می‌رسد در سال آینده اگر فشار حداکثری ترامپ علیه ایران اجرایی شود، خودروسازان چینی نیز از ایران خارج شوند و یگانه شریک خودرویی نیز از خودروسازی کشورمان خداحافظی کند. حالا این سوال مطرح است که اگر چین نیز از بازار خودروی ایران خارج شود آیا زمینه برای حضور شریک دیگری در خودروسازی کشورمان مهیا است؟ در این زمینه حسن کریمی سنجری کارشناس خودرو عنوان می‌کند تنها کشوری که در دوره «بدون ترامپ» آموزش‌های لازم را برای دور زدن تحریم‌ها دید و راه بلد این مسیر شد، چینی‌ها بودند.

وی تاکید دارد که کشور دیگری در این سال‌ها با خودروسازی کشورمان همکاری نکرده است و تنها چینی‌ها پیشقدم شدند. این کارشناس خودرو در پاسخ به این سوال که چرا دیگر کشورهای دوست حاضر به حضور در بازار خودروی کشورمان نشدند عنوان می‌کند که کشورهای نوظهور که در زمینه صنعت خودرو سرمایه‌گذاری کردند وابسته به تکنولوژی و سرمایه غربی‌ها هستند و با تحریم ایران، آنها نیز در این عرصه حضور نخواهند یافت. وی در این زمینه به کشور مصر اشاره می‌کند، کشوری که سرمایه‌گذاری فراوانی با حضور خودروسازان جهانی در عرصه  تولیدخودرو انجام داده است. کریمی سنجری در نهایت تاکید می‌کند هر شرکتی که در حلقه زنجیره تولید خودرو در دنیا باشد، به دلیل تحریم‌ها مجوز همکاری با خودروسازی کشورمان را ندارد.

وی فعالیت کنونی خودروسازان چینی در ایران را نیز به واسطه ثبت شرکتی ثالث می‌داند، نه فعالیت مستقیم خودروسازان این کشور در ایران. بنابراین طبق اظهارات این کارشناس با فشار حداکثری کشورهای دیگر، حتی کشورهای دوست، با خودروسازی ایران همکاری نمی‌کنند چرا که اکثر خودروسازان جهان در زنجیره تامین جهانی وابسته به سرمایه و تکنولوژی غربی هستند و به دلیل تحریم‌‌ها مجاز به همکاری با ایران نیستند. نتیجه اینکه در صورت خروج چین از بازار ایران، صنعت خودروی کشور با بحران جدی مواجه خواهد شد. کشور جایگزینی برای همکاری وجود ندارد و خودروسازان ایرانی نه‌‌تنها از نظر تولید، بلکه در تامین قطعات و فناوری نیز با چالش‌های متعددی روبه‌‌رو خواهند شد. این موضوع می‌تواند منجر به افت شدید تولید، افزایش قیمت خودرو و کاهش دسترسی متقاضیان به خودرو شود.

تعرفه خودرویی ترامپ و تاثیر آن بر ایران

اما تعرفه ۲۵ درصدی خودرو ممکن است از ۲ آوریل، یک روز پس از آنکه اعضای کابینه درباره سیاست‌‌‌‌های تعرفه‌‌‌‌ای خود به او گزارش‌‌‌‌ بدهند، اجرایی شود. پیش‌بینی می‌شود که تعرفه ۲۵ درصدی ترامپ، زنجیره تامین جهانی خودرو را مختل و فشار زیادی به خودروسازان خارجی وارد ‌‌کند. برخی ممکن است مجبور شوند خطوط تولید خود را به آمریکا منتقل کنند، برخی دیگر قیمت‌های خود را افزایش دهند، و برخی نیز به دنبال بازارهای جدید برای جبران کاهش فروش در آمریکا باشند. آنچه مشخص است خودروسازانی که از بازار آمریکا کنار گذاشته می‌‌شوند، ممکن است تمرکز بیشتری روی بازارهای جایگزین از جمله خاورمیانه، آسیا و آمریکای لاتین داشته باشند. در این زمینه چین نیز متاثر از تعرفه‌های ۲۵ درصدی خودرو خواهد بود. چین یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان قطعات و خودرو به آمریکاست. با تعرفه ۲۵ درصدی، خودروهای چینی در بازار آمریکا گران‌‌تر خواهند شد و رقابت‌‌پذیری آنها کاهش می‌‌یابد. ممکن است چین نیز تعرفه‌‌های تلافی‌‌جویانه‌‌ای علیه خودروهای آمریکایی وضع کند که باعث کاهش صادرات برندهایی مثل تسلا، فورد و جنرال موتورز به چین خواهد شد. 

در این زمینه برخی از کارشناسان تاکید دارند که ممکن است اعمال تعرفه بر محصولات و قطعات چینی حتی به نفع خودروسازی ایران نیز باشد. حالا با توجه به جزیره‌ای عمل کردن خودروسازی ایران این سوال مطرح است که آیا تعرفه‌های ۲۵ درصدی خودرو که توسط ترامپ وضع شده می‌تواند تاثیری در خودروسازی کشورمان داشته باشد .در این زمینه یک کارشناس خودرو عنوان می‌کند که اعمال تعرفه‌‌های جدید توسط دونالد ترامپ بر خودروها، به‌‌ویژه بر واردات خودرو به ایالات متحده، به‌‌طور مستقیم تاثیر چندانی بر صنعت خودروی ایران نخواهد داشت، اما تاثیرات غیرمستقیم این اقدام می‌تواند قابل‌‌توجه باشد. وی تاکید می‌کند که اگر تعرفه‌‌های ترامپ باعث کاهش صادرات خودروسازان اروپایی و آسیایی به آمریکا شود، ممکن است آنها برای جبران کاهش فروش، به بازارهای دیگر ازجمله خاورمیانه روی بیاورند. این موضوع می‌تواند رقابت را در منطقه افزایش دهد و تاثیراتی بر قیمت خودروهای وارداتی در ایران بگذارد.

همچنین، افزایش قیمت مواد اولیه‌‌ای مانند فولاد و آلومینیوم در بازار جهانی، هزینه تولید خودروسازان ایرانی را افزایش خواهد داد. وی همچنین تاکید دارد که اگر تعرفه‌‌ها باعث کاهش صادرات خودرویی چین به آمریکا شود، ممکن است خودروسازان چینی تمرکز بیشتری روی بازارهای جایگزین ازجمله ایران داشته باشند. این موضوع می‌تواند باعث ورود بیشتر خودروهای چینی به ایران و افزایش همکاری‌‌های صنعتی میان دو کشور شود. با توجه به اظهارات این کارشناس می‌توان گفت که تاثیر مستقیم این سیاست‌‌ها بر ایران محدود خواهد بود، اما پیامدهای غیرمستقیم آن، به‌‌ویژه در زمینه قیمت مواد اولیه، تغییر جهت همکاری‌‌های خودروسازان خارجی و احتمال شدت گرفتن تحریم‌‌ها، می‌تواند چالش‌‌هایی برای صنعت خودروی ایران ایجاد کند.