دو سر برد با «خودروی بورسی»

  بنابر آماری که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با عنوان «بررسی مساله قیمت‌گذاری در ایران» آمده، مشخص شده مصرف‌کنندگان توانسته‌اند خودروهای عرضه‌شده در بورس کالا را با قیمتی پایین‌تر از بازار (و البته بالاتر از نرخ کارخانه) خریداری کنند.

 در این گزارش، قیمت چهار خودروی منتخب در دو بازه زمانی مورد بررسی قرار گرفته که شامل «قیمت بازار» و «قیمت کشف‌شده در بورس» می‌شود. قیمت نخست، مربوط به نرخ بازار خودروها در هجدهم دی‌ماه ۱۴۰۱ است؛ قیمت دوم به قیمت کشف‌شده در بورس کالا در تاریخ ۳۰ آذر ۱۴۰۱ مربوط می‌شود؛ قیمت سوم نیز قیمت کشف‌شده در تاریخ هجدهم دی‌ماه سال گذشته است. جدول منتشرشده در گزارش مرکز پژوهش‌ها نشان می‌دهد قیمت کشف‌شده هر چهار خودروی منتخب در بورس کالا در عرضه دوم، کمتر از قیمت کشف‌شده آنها در عرضه نخست بوده است. به عبارت بهتر، این جدول می‌گوید با تداوم عرضه خودرو در بورس کالا، قیمتی که در این بستر کشف شده، افت کرده است. بنابراین مرکز پژوهش‌ها از جدول موردنظر در مجموع دو نکته کلی را استخراج کرده است.

نخست اینکه عرضه خودرو در بورس کالا سبب شده مصرف‌کنندگان واقعی، خودروی موردنظر خود را پایین‌تر از حاشیه بازار خریداری کنند. نکته دوم نیز این است که تداوم عرضه خودرو در بورس کالا سبب نزولی شدن قیمت کشف‌شده در این بستر شده و می‌شود.  طبق محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس، عرضه حدودا ۳۵هزار دستگاه خودرو در بورس کالا طی بازه زمانی ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ تا ۱۸ دی‌ماه ۱۴۰۱ دارای ارزش ۱۹هزار و ۵۰۰میلیارد تومانی بوده است. این عرضه سبب شده خودروها در مجموع ۴/ ۴هزار میلیارد تومان ارزان‌تر از بازار به دست مصرف‌کنندگان برسند. همچنین خودروسازان از محل عرضه محصولاتشان در بورس کالا، ۶هزار میلیارد تومان بیشتر از قیمت مصوب، عایدی کسب داشته‌اند.

طبق جدول منتشره، تارای دستی در تاریخ هجدهم دی‌ماه ۱۴۰۱ قیمتی بالای ۶۰۰میلیون تومان در بازار داشته است. این خودرو اما در عرضه نخست خود در بورس کالا (۳۰ آذر ۱۴۰۱) قیمتی کمتر از ۵۵۰‌میلیون تومان داشته است. این در حالی است که قیمت خودروی موردنظر طی عرضه دوم در بورس کالا به زیر ۵۰۰میلیون تومان رسیده است. بنابراین مشتریان بورسی تارای دستی علاوه بر اینکه این خودرو را با قیمتی کمتر از بازار خریداری کرده‌اند، با افت قیمت آن (در بستر بورس) نیز روبه‌رو بوده‌اند.

خودروی دیگری که مرکز پژوهش‌های مجلس روند قیمتی آن در بورس کالا را بررسی کرده، پژو ۲۰۷ اتومات است. این خودرو در تاریخ هجدهم دی‌ماه ۱۴۰۱ بالای ۶۰۰میلیون تومان در بازار قیمت داشته است، اما قیمت آن در همین تاریخ و در بستر بورس کالا، حدود ۴۰۰میلیون تومان کشف شده است. این در حالی است که در عرضه قبلی پژو ۲۰۷ اتومات در بورس کالا (۳۰ آذر ۱۴۰۱) قیمت کشف‌شده آن کمی بالای ۴۵۰میلیون تومان بوده است. بنابراین با تداوم عرضه این خودرو در بستر بورس، قیمت آن (در بورس کالا) نزولی شده است.

خودروی بررسی‌شده دیگر شاهین  است. این خودرو در تاریخ هجدهم دی‌ماه ۱۴۰۱ کمی بالای ۵۰۰میلیون تومان در بازار قیمت داشته است، اما قیمت آن در همین تاریخ و در بستر بورس کالا، حدود ۳۵۰میلیون تومان کشف شده است. این در حالی است که در عرضه قبلی شاهین در بورس کالا (۳۰ آذر ۱۴۰۱) قیمت کشف‌شده آن حدود ۴۰۰میلیون تومان بوده است.  با وجود این دو مزیت «خودروی بورسی»، یعنی کاهش قیمت به واسطه تداوم عرضه و همچنین قیمت پایین‌تر نسبت به بازار، سیاستگذار در انتهای سال گذشته تصمیم گرفت این مدل را کنار بگذارد و فروش خودرو را به سامانه یکپارچه محدود کند. طبق دستورالعمل شورای رقابت، همه خودروهای سواری باید در بستر سامانه یکپارچه عرضه شوند، بنابراین عرضه خودرو در بورس کالا در سال جاری رخ نداده و فعلا ممنوع است.

مرکز پژوهش‌های مجلس معتقد است ایجاد بازاری متعادل برای فروش خودرو در بورس که دچار نوسان نشود، نیازمند عرضه پایدار، منظم و پیش‌بینی‌پذیر است. در این شرایط مساله اساسی آن است که امکان قیمت‌سازی در بازار از طریق کنترل عرضه، از تولیدکننده سلب شود. از طرفی، وزارت صمت نیز باید دوره‌هایی را برای میزان عرضه سالیانه و ماهیانه خودروسازان [در بورس کالا] تنظیم کند.