تلفات خودرویی در جاده های مرگ

 در گزارشی مقایسه‌ای به تصادفات رانندگی در ایران و آمریکا و تفاوت‌هایی که منجر به این تصادفات می‌شود پرداخته است. بر این اساس «خودرو» عاملی است که بیشترین تاثیر را در تلفات جاده‌ای در ایران داشته است؛ اما در آمریکا آنچه بیشتر موجب تصادفات رانندگی و بروز تلفات شده، «عوامل انسانی» است.

طبق آمارهای رسمی، سالانه بیش از ۴۰هزار نفر در تصادفات خودرویی در ایالات متحده کشته می‌شوند و این مساله آمریکا را در موقعیت بسیار بدی نسبت به بقیه کشورهای توسعه‌یافته قرار داده است. اما دقت کنید که آمریکا تنها بین کشورهای توسعه‌یافته از آمار تلفات جاده‌ای بالایی برخوردار است. طبق آمار ۴۲ هزار و ۷۹۵ نفر در سال ۲۰۲۲ در اثر تصادفات رانندگی در آمریکا فوت کرده‌اند. کرین ژان پیر، سخنگوی کاخ سفید، ماه گذشته در گفت‌وگو با یاهو نیوز، با اشاره به اینکه تعداد افرادی که هر سال در جاده‌های ایالات متحده آمریکا جان خود را از دست می‌دهند، با تعداد کشته‌شدگان توسط اسلحه (۴۸هزار و ۸۳۰ نفر در سال ۲۰۲۱) قابل‌مقایسه است، تاکید کرده که درحال‌حاضر آمریکا در این زمینه با بحران مواجه شده است. درحالی کرین ژان پیر تصادفات جاده‌ای آمریکا را با تلفات حاصل از اسلحه مقایسه می‌کند که برخی رسانه‌ها تلفات جاده‌ای در ایران را با تلفات جنگ‌های اروپایی مقایسه کرده و گفته‌اند آمار کشته‌شدگان حاصل از تلفات جاده‌ای در ایران مساوی با تلفات این جنگ‌ها بوده است. آمارهای رسمی مربوط به سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد در ایران به طور میانگین سالانه حدود ۱۷‌هزار نفر بر اثر تصادفات رانندگی جان خود را از دست می‌دهند و تصادفات جاده‌ای در ایران ۲۰‌درصد بیشتر از میانگین جهانی است. همچنین تنها در سال گذشته ۱۹‌هزار و ۴۹۰ نفر به دلیل تصادفات جاده‌‌ای جان باختند؛ این در شرایطی است که رئیس پلیس راهور در مصاحبه‌ای پیش‌بینی کرده که امسال این میزان به ۲۱‌هزار نفر برسد. بر این اساس تنها در شهر تهران در سال گذشته روزانه ۱۷۰۰ تصادف رانندگی رخ داده که به معنای این است که هر یک دقیقه در تهران یک تصادف ثبت شده است. وضعیت البته در سال‌های گذشته بسیار اسفناک‌تر بود، به طوری که در سال ۹۴ وضعیت نامناسب حوادث جاده‌ای کشور باعث شد بانک جهانی در بررسی و مطالعات خود، وضعیت حوادث جاده‌ای ایران را بحرانی عنوان کند. براساس اعلام پژوهشکده بیمه مرکزی ایران، در سال ۹۴ کشور از نظر تصادفات ناایمن رانندگی در بین ۱۹۰ کشور جهان، رتبه ۱۸۹ را به‌ خود اختصاص داد و از این جهت، تنها کشور سیرالئون در غرب قاره آفریقا بود که وضعیت نامناسب‌تری نسبت به ایران داشت.  

به‌طورکلی می‌توان گفت که سه عامل اصلی، یعنی جاده، خودرو و اشتباهات انسانی، موجب بروز حوادث جاده ای می‌شوند. در مورد آمریکا این پرسش مطرح بود که چگونه کشورهای دیگر در ایمن‌سازی جاده‌ها کارنامه بهتری از آمریکا داشته‌اند و در این میان ایالات متحده بیشترین مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات را در بین کشورهای توسعه‌یافته به خود اختصاص داده است. همراه با همه‌گیری کرونا در ۲۰۲۰، آمار مرگ‌ومیر تصادفات در سراسر جهان کاهش داشت، با‌این‌حال آمریکا مثال نقض این روند جهانی بود، به‌طوری‌که این کشور در این بازه زمانی، شاهد افزایش تلفات ناشی از رانندگی بود. آمار مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات در سال ۲۰۲۱ به بالاترین حد خود در ۱۶ سال گذشته رسید و تنها در سال ۲۰۲۲ کاهش متوسطی را تجربه کرد. در گزارشی که یاهو نیوز اخیرا منتشر کرده در این کشور، این عوامل انسانی است که موجب بروز تصادفات می‌شود. دلیلی که در این گزارش بر آن تاکید شده، این است که آمریکایی‌ها بیش از دیگر کشورهای توسعه‌یافته رانندگی می‌کنند‌. آمریکا در تلفات ناشی از تصادفات رانندگی از کشورهای همتای خود در اروپا و شرق آسیا جلوتر است. آمریکایی‌ها در جاده‌هایی که رانندگی ناایمن را تسهیل می‌کنند، بیشتر رانندگی می‌کنند و به این شکل تصادفات بیشتری را رقم می‌زنند. به طور متوسط، آمریکایی‌ها بیش از دو برابر فرانسوی‌ها، بیش از سه برابر ژاپنی‌ها و حتی بیشتر از ساکنان کشور همسایه کانادا رانندگی می‌کنند و جای تعجب ندارد اگر سرانه مرگ‌ومیر ناشی از تصادفات در مقایسه با آلمان و بریتانیا بسیار بیشتر باشد. البته سایر کشورها ایمنی جاده‌ها را از طریق اقداماتی مانند محدودیت سرعت کمتر و حفاظت از خطوط دوچرخه در اولویت قرار داده‌اند؛ و ترجیح داده‌اند شبکه‌های حمل‌ونقل بین‌شهری (در فواصل دور و نزدیک) خود را بهبود بخشند.  با این وجود اوضاع در مورد ایران متفاوت است. در ایران این خودرو است که می‌توان آن را متهم ردیف اول تصادفات رانندگی در ایران دانست. اردیبهشت‌ماه سال جاری بود که سردار سید‌تیمور حسینی، جانشین رئیس پلیس راهور فراجا، خبر داد که نیمی از تصادفات رانندگی کشور به علت مشکل در خودروها بوده است. وی در این رابطه توضیح داده بود که «سهم خطای انسانی در تصادفات جاده‌ای ۲۹درصد، سهم راه ۲۰درصد و سهم خودرو به‌ویژه خودرو‌های ایرانی مانند پراید و پژو ۵۱درصد است.»

البته خودرو در آمریکا نیز بخشی از تقصیر تصادفات را به خود اختصاص داده است. اما نه به علت ناایمن بودن، بلکه به علت آنکه خودروها  در ایالات متحده بزرگ‌تر و سنگین‌تر شده‌اند، بنابراین به هر چیز یا هر کسی که برخورد می‌کنند آسیب بیشتری وارد می‌کنند. جنیفر هومندی، رئیس هیات ملی ایمنی حمل‌ونقل ایالات متحده، اوایل سال جاری نسبت به افزایش خطر آسیب شدید و مرگ مسافران جاده‌ای به دلیل افزایش اندازه، قدرت و عملکرد وسایل نقلیه، از جمله خودروهای برقی، اظهار نگرانی کرده بود. یکی دیگر از عواملی که آمریکایی‌ها آن را جزو علل بروز تصادفات می‌دانند، چالش‌های در ارتباط با نیروهای پلیس است. برخی آمریکایی‌ها خواستار آن بودند پلیس از متوقف کردن رانندگان برای تخلفات جزئی خودداری کند. چنین موضوعی در ایران نیز می‌تواند صادق باشد، چراکه به‌کرات در جاده‌ها شاهد هستیم که پلیس خودروهایی با سرعت بالا را متوقف می‌کند که این موضوع می‌تواند یکی از علل و عوامل تصادف در جاده‌ها باشد.

کیفیت؛ چالش اصلی خودرو

درحالی خودرو به عنوان مهم‌ترین عامل بروز تصادفات رانندگی در ایران ایفای نقش می‌کند که از مدت‌ها پیش کیفیت خودروهای تولیدی و ایمنی آنها به عنوان یکی از چالش‌های اساسی صنعت خودرو نام برده می‌شود. این در حالی است که خودروسازان ملزم به اجرای استانداردهای ۸۵‌گانه هستند، اما این موضوع کمک چندانی به ایمنی خودروهای تولیدی نکرده است. پیش از این، مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی در مورد کیفیت خودروهای تولیدی در کشور منتشر کرده بود که «دنیای اقتصاد» نیز در گزارشی تحت عنوان «تولید کمی با ارفاق کیفی» گزارش بازوی پژوهشی مجلس را زیر ذره‌بین قرار داد. آن‌طور که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده بود، براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، هزینه تصادفات جاده‌ای در اکثر کشورها معادل سه ‌درصد از تولید ناخالص داخلی آنهاست؛ این هزینه در ایران حدود ۶ تا ۷درصد برآورد شده است. امروزه در کشور، میزان کشته‌شدگان تصادفات رانندگی با سهم ۵/ ۶‌‌درصدی از کل متوفیان، جایگاه سوم دلایل مرگ‌و‌میر را در کشور به خود اختصاص داده است. ایمنی خودروهای تولیدی یکی از عوامل موثر در این زمینه است. در جهان تاثیر خودرو در تصادفات با ستاره‌های ایمنی بررسی می‌شود. اکثر تولیدات خودروسازان مطرح در دنیا چهار تا پنج ستاره ایمنی دارند و ۸۴درصد خودروهای پرفروش اروپا، سطح ایمنی چهار ستاره یا بالاتر دارند. این در حالی است که امتیاز متوسط خودروهای ساخت داخل کشور در بهترین حالت کمتر از سه ستاره ایمنی از پنج ستاره، آن هم برای برخی از خودروهای تازه‌تولید‌شده، تخمین زده می‌شود. متاسفانه درخصوص خودروهای ایرانی این اطلاعات به صورت دقیق و رسمی منتشر نمی‌شود. قطعا یکی از این کشورهای توسعه‌یافته که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از آن یاد شده، آمریکاست که خودروهای تولیدی از میزان مناسبی از ایمنی برخوردار هستند؛ اما همان‌طور که اشاره شد این خطاهای انسانی که بیشتر موجب بروز تصادفات در این کشور می‌شود. بنابراین راه حل کاهش تصادفات در ایران و آمریکا با یکدیگر متفاوت است.  درمورد ایالات متحده گفته می‌شود اقداماتی که برای کاهش تصادفات رانندگی در پیش گرفته شده از این قرار است که اتخاذ تصمیم‌های اصلاحی در ایالات متحده در مورد افزایش ایمنی به مسوولان شهری و ایالتی واگذار شده است تا بحران موجود را کنترل کنند. چندین حوزه قضایی در حال اتخاذ سیاست‌های جدید هستند: قانون‌گذاران فلوریدا برای اولین بار مجوزهای لازم برای نصب دوربین کنترل سرعت در این ایالت را صادر کردند. در لس‌آنجلس، ممکن است رسیدگی به تخلفات رانندگی به ناظران غیرنظامی واگذار شود. بالتیمور در حال نصب سرعت‌گیر است. مسیرهای دوچرخه‌سواری جدید به پیتسبورگ، اوکلاهما سیتی و شیکاگو اضافه شده است. جو بایدن که خود از طرفداران قطار به شمار می‌آید، در وعده‌های خود متعهد شده بود عملکرد آمتراک، شرکت ملی راه‌آهن آمریکا، را بهبود بخشد. در‌حال‌حاضر نیز از دستاوردهای اقدامات بایدن می‌توان به تصویب لایحه قوانین زیرساختی اشاره کرد که تاکنون صدها میلیارد دلار صرف تعمیر جاده‌ها و تسهیل حضور خودروهای برقی کرده است. اما در ایران موضوع تا حد زیادی با سیاست گره خورده است. برای افزایش ایمنی و کیفیت خودروهای تولیدی در ابتدا باید به تکنولوژی‌های بالاتری دست یافت که این امر مستلزم ایجاد ارتباطات بین‌المللی موثر است تا فرصت انتقال تکنولوژی را فراهم کند؛ با این وجود این اقتصاد کلان کشور و در کنار آن تصمیمات کلان سیاسی است که اجازه چنین امری را نمی‌دهد. علاوه بر این، قیمت‌گذاری دستوری و زیان‌دهی خودروسازان امکان و انگیزه ارتقای کیفیت را از آنها گرفته است. بنابراین راه چاره برای ایران شاید در گام اول تجدیدنظر سیاستگذاران در سیاست‌های اتخاذی کلان باشد.