نوروز بی زیان خودروسازان؟

 دو خودروساز بزرگ کشور که  یک دهه گذشته را با زیان تولید پشت سر گذاشته‌اند، در گزارش جدید خود به بورس، خبر از پایان زیان‌دهی و کسب سود خام تولید در پایان سال‌جاری داده اند. بنابر صورت‌های مالی ارائه‌شده از سوی ایران‌خودرو و سایپا به سامانه کدال بورس، هر دو خودروساز اعلام کرده‌اند که در پایان سال‌جاری نسبت «مبلغ فروش» به «مبلغ بهای تمام‌شده» محصولاتشان مثبت خواهد بود. این به آن معناست که بدون در نظر گرفتن هزینه‌های مالی، دو خودروساز بزرگ کشور ضمن خروج از زیان (خام) به سود (خام) دست پیدا خواهند کرد. اینکه چرا خودروسازان بزرگ کشور خبر از تحصیل سود خام تولید در پایان امسال داده‌اند، دلایل مختلفی دارد که از جمله مهم‌ترین آنها، حذف خودروهای زیان‌ده و افزایش قیمت کارخانه‌ای محصولات آنها در آذر ماه است. البته خودروسازان عنوان کرده‌اند که سود حاصل از واردات خودرو نیز کمک قابل‌توجهی به آنها کرده، اما ازآنجاکه گزارش منتشره در کدال بورس به «تولید» مربوط می‌شود، از آن صرف‌نظر می‌کنیم. 

دو خودروساز بزرگ کشور، طی چند سال گذشته بخش زیادی از محصولات قدیمی و البته زیان‌ده خود را کنار گذاشته‌اند و این موضوع کمک بزرگی به کاهش زیان‌دهی و حرکت آنها به سمت سوددهیکرده است. حذف خودروهای زیان‌ده البته به دو روش انجام شده، یکی حذف کامل و دیگری ارتقای محصول.

در روش نخست، خودروسازان محصولات زیان‌ده خود را به طور کامل حذف کرده‌اند، مثلا ایران‌خودرو در نیمه نخست امسال پژوپارس را که زیان می‌داد، برای همیشه از خط تولید خود کنار گذاشت.

در روش دوم اما خودروسازان به جای حذف کامل خودروی زیان‌ده، آن را ارتقا داده و به نام محصول جدید ارائه کرده‌اند. در ادامه، خودروسازان مدارک «محصول جدید» را به نهادهای تنظیم‌گر تعیین‌کننده قیمت ارسال کرده و این نهادها به استناد اینکه خودروهای موردنظر «جدید» هستند، قیمتی بالاتر (نسبت به قیمت خودروی پایه) را برایشان در نظر گرفته‌اند.

به عنوان مثال، در مهر ماه پارسال، شورای رقابت که در آن مقطع هنوز قیمت‌گذاری خودرو را در اختیار داشت، قیمت هشت خودروی داخلی را که به واسطه ارتقا و تجهیز به استانداردهای نو، برچسب «محصول جدید» خورده بودند، افزایش داد. مثلا پژو 207 ارتقا یافته 150 میلیون تومان بیش از مدل پایه قیمت‌گذاری شد. این موضوع  سبب شد خودروهای موردنظر ضمن خروج از زیان، به سود نیز برسند (حداقل برای مقطعی و بدون در نظر گرفتن آثار تورمی بعدی روی هزینه تولید آنها).

اما اتفاق دیگری که حدودا سه ماه پیش رخ داد، صدور مجوز افزایش میانگین 30 درصدی قیمت خودروهای داخلی بود. وزارت صنعت، معدن و تجارت که از دی ماه سال گذشته مسوولیت قیمت‌گذاری خودروهای داخلی را بر عهده گرفته، اواخر آبان امسال به خودروسازان بزرگ کشور اجازه داد قیمت کارخانه‌ای محصولاتشان را به طور میانگین 30‌درصد بالا ببرند. به گفته خودروسازان، این افزایش قیمت کمک بزرگی به آنها در راستای کاهش زیان‌دهی و حتی رسیدن به سود کرد.

به هر حال مجموعه عواملی که ذکر شد در کنار موارد دیگر، خودروسازان بزرگ کشور را به این اطمینان رسانده که در انتهای امسال، مبلغ فروش محصولاتشان از مبلغ بهای تمام‌شده تولید بیشتر خواهد بود و آنها ضمن خروج از زیان، به سود (هرچند خام) می‌‌‌رسند.

این در حالی است که آنها می‌گویند به جز یکی، دو مورد استثنا، در سایر مقاطع زمانی حدفاصل سال‌های 1398 تا 9 ماهه امسال، مبلغ بهای تمام‌شده محصولات تولیدی‌شان بیش از مبلغ فروش‌شان بوده و زیان داده‌اند.

ایران‌خودرو و سایپا در گزارش مربوط به صورت‌های مالی 9 ماهه امسال خود، دخل و خرج خام‌شان را از سال 98 به بعد ارائه کرده‌اند. در این گزارش‌ها، «مبلغ فروش» و «مبلغ بهای تمام‌‌‌شده» این دو شرکت به صورت تفکیکی اعلام شده است. مبدأ گزارش موردنظر سال 1398 است، یک سال پس از نقض توافق هسته‌ای و برجام از سوی دولت ایالات متحده آمریکا و اعمال تحریم‌هایی سنگین علیه اقتصاد کشور به‌خصوص در بخش خودروسازی.

نقطه پایانی این گزارش نیز انتهای اسفند 1403 است که خودروسازان اعلام کرده‌اند در آن مقطع دخل‌شان بیش از خرج‌شان خواهد بود (البته دخل و خرج خام، بدون در نظر گرفتن هزینه‌های مالی).

نکته اصلی که از دل این گزارش قابل‌‌‌استخراج است، به سبقت مبالغ فروش از هزینه تولید در انتهای سال‌جاری مربوط می‌شود، اتفاقی که در حدودا شش سال گذشته معمولا عکس آن رخ داده است.

طبق آنچه دو خودروساز بزرگ کشور در قالب این گزارش اعلام کرده‌‌‌اند، آنها در طول پنج سال و 9 ماه موردنظر - از ابتدای سال 98 تا انتهای آذر 1403- تقریبا در تمام سال‌ها با نسبت منفی مبلغ فروش در مقایسه با مبلغ بهای تمام‌‌‌شده مواجه بوده‌‌‌اند. به عبارت بهتر، ایران‌‌‌خودرو و سایپا تقریبا در تمام این مدت محصولات خود را (در مجموع و به صورت نسبی و به استثنای مواردی خاص) با قیمتی کمتر از هزینه تمام‌‌‌شده ‌‌‌تولید به فروش رسانده‌‌‌اند، بنابراین زیان دیده‌‌‌اند.

در این آمار البته هزینه تولید به صورت خام اعلام شده و هزینه‌‌‌های مالی جزو آن نیست، بنابراین اگر آن هزینه‌‌‌ها نیز اضافه شود، میزان زیان خودروسازان بیش از ارقامی است که از اختلاف «مبلغ فروش» و «مبلغ بهای تمام‌‌‌شده» محصولات به دست می‌‌‌آید. از طرفی، این هزینه‌ها ممکن است سود خامی را که بناست در انتهای امسال حاصل شود، از بین ببرد. این نکته را نیز نباید فراموش کرد که با توجه به رشد قیمت ارز در کنار تورم عمومی، هزینه تولید خودروسازان قطعا رشد کرده و این مساله خود را در صورت‌های مالی آنها نشان خواهد داد. بنابراین نیاز است که سیاستگذار راهی برای ایجاد تناسب و تعادل بین هزینه‌های تولید و قیمت خودروهای داخلی بیابد، در غیر‌این صورت، خودروسازان بزرگ کشور بار دیگر وارد زیان‌دهی از ناحیه اختلاف قیمت فروش با هزینه تولید خواهند شد.

اگر سیاستگذار همچنان بر قیمت‌گذاری دستوری اصرار داشته باشد و نخواهد قیمت را به حاشیه بازار بسپارد، قیمت‌گذاری مستمر و متناسب با هزینه‌های تولید می‌تواند راهکار مناسبی برای ممانعت از زیان‌دهی خودروسازان باشد. البته بسیاری از کارشناسان و فعالان صنعت خودرو معتقدند سیاستگذار باید راهکار استاندارد -سپردن قیمت به نظام عرضه و تقاضا- را پیاده کند، با این حال نشانه‌ای مثبت و قوی مبنی بر ارائه چنین راهکاری فعلا دیده نمی‌شود.

پیش‌بینی سود خودروسازان

اما نگاهی بیندازیم به جزئیات دخل‌‌‌و‌‌‌خرج خودروسازان در دوره حدودا شش ساله، تا مشخص شود آنها در این مدت چه عملکردی از محل اختلاف مبلغ تمام‌‌‌شده تولید و مبلغ فروش (بدون احتساب هزینه مالی) به جا گذاشته‌اند. طبق آنچه ایران‌‌‌خودرو اعلام کرده، مبلغ فروش محصولات این شرکت در سال 98 بیش از 33هزار و 300میلیارد تومان بوده، حال آنکه مبلغ بهای تمام‌‌‌شده تولید خودروها بالای 38هزار و 200میلیارد تومان گزارش شده است. بنابراین ایران‌خودرو حدود چهار‌هزار و 900 میلیارد تومان زیان خام در آن سال ثبت کرده است.

ایران‌‌‌خودرویی‌‌‌ها در سال 99 بیش از 78هزار و 300میلیارد تومان صرف بهای تمام‌‌‌شده محصولاتشان کرده‌‌‌اند، در حالی که کمی بیش از 67‌هزار میلیارد تومان، مبلغ فروش آنها بوده است. این ارقام نشان‌دهنده زیان خام حدودا 11.3‌هزار میلیارد تومانی این شرکت در سال تحت بررسی است.

در سال 1400 نیز ایران‌‌‌خودرو نزدیک به 110هزار میلیارد تومان به عنوان مبلغ فروش کسب کرده، اما در مقابل، بالای 115هزار میلیارد تومان، بهای تمام‌‌‌شده تولیدش بوده است. با این حساب، زیان خام این شرکت در سال 1400 به حدود پنج‌هزار میلیارد تومان رسیده است. در سال 1401 مبلغ فروش ایران‌خودرو افزون بر 188هزار میلیارد تومان بوده؛ این در حالی است که این شرکت بیش از 208هزار و 600میلیارد تومان را به عنوان مبلغ بهای تمام‌‌‌شده تولید هزینه کرده است. زیان خام ایران‌خودرو در این سال به 20.6 همت رسیده است.

طبق اعلام ایران‌‌‌خودرو، مبلغ فروش این شرکت در سال 1402 حدود 254‌هزار میلیارد تومان بوده، در حالی که مبلغ بهای تمام‌شده تولید محصولات به نزدیکی‌های 270 همت رسیده است. با این حساب، زیان خام ایران‌خودرو در سال گذشته حدود 16‌هزار میلیارد تومان بوده است.

ایران‌خودرویی‌ها اما مبلغ فروش 9 ماه امسال خود را بیش از 217.1‌هزار میلیارد تومان و بهای تمام‌شده را نیز 218.3 همت اعلام کرده‌اند تا اختلاف بین این دو -زیان خام- به حداقل در شش سال گذشته برسد. در نهایت اما ایران‌خودرو پیش‌بینی کرده که در پایان سال‌جاری، مبلغ فروش از بهای تمام‌شده بالغ بر 34 همت پیشی خواهد گرفت تا این شرکت ضمن عبور از زیان خام، به سود خام دست پیدا کند.

از ایران‌خودرو بگذریم و به سایپا برویم. مبلغ فروش محصولات این شرکت در سال 98 بیش از 13هزار و 500میلیارد تومان بوده، حال آنکه مبلغ بهای تمام‌‌‌شده تولید محصولات بالای 13هزار و 300میلیارد تومان گزارش شده است. بنابراین سایپا بدون احتساب هزینه‌‌‌های مالی با سود خام اندکی مواجه شده است.

در سال 99 اما سایپایی‌ها بیش از 19هزار و 100میلیارد تومان صرف بهای تمام‌‌‌شده محصولاتشان کرده‌‌‌اند، در حالی که کمتر از 17هزار و 700میلیارد تومان، مبلغ فروش آنها بوده است. در سال 1400 نیز سایپا بیش از 44هزار میلیارد تومان به عنوان مبلغ فروش کسب کرده، اما در مقابل، بالای 47هزار و 500میلیارد تومان، بهای تمام‌‌‌شده تولیدش بوده است. این به معنای زیان خام حدودا 3.5 همتی است.

در سال 1401 نیز مبلغ فروش سایپا افزون بر 60هزار میلیارد تومان بوده؛ این در حالی است که بیش از 69هزار میلیارد تومان را به عنوان مبلغ بهای تمام‌‌‌شده تولید هزینه کرده تا زیان خام حدودا 9‌هزار میلیارد تومانی را حاصل کند.

دومین خودروساز بزرگ ایران اما در سال 1402 مبلغ فروش حدودا 86.3 همتی را در مقابل مبلغ بهای تمام‌شده 89.9 همتی به ثبت رسانده تا اختلاف این دو به 3.6 همت برسد.  سایپا در 9 ماه امسال نیز برای مبلغ فروش و مبلغ بهای تمام‌شده، به ترتیب ارقام 77.8 و 78.6 همت را ثبت کرده است. پیش‌بینی این شرکت این است که در انتهای امسال با ثبت رقم حدودا 127.7 همت به عنوان مبلغ فروش در مقابل رقم 124.4 به عنوان مبلغ بهای تمام‌شده، به سود خام 3.3 همتی دست پیدا کند.