مدیران ایران خودرو و سایپا در خواب زمستانی/ چرا روسیه خودروهای ایرانی را پس زد؟

 بازار خودروی روسیه که قرار بود پس از خروج شرکای خارجی به واسطه تحریم‌ها، پله ترقی خودروسازی ایران شود، حالا چین را به بزرگ‌ترین صادر کننده خودروی جهان تبدیل کرده است. در گزارشی که روز گذشته خبرگزاری راشاتودی روسیه منتشر کرد، برندهای چینی در سال گذشته میلادی بیش از ۹۰درصد از کل واردات خودروی روسیه را به خود اختصاص داده‌اند. بدین ترتیب خودروسازان چینی به پشتوانه دیپلماسی و حمایت‌های دولتی، به‌سرعت بازار خودروی روسیه را تصاحب کردند. این در شرایطی است که خودروسازی ایران نتوانست سهمی از بازار خودروی این کشور را برای خود حفظ کند.

 دو سال پیش با آغاز جنگ روسیه و اوکراین و به دنبال آن تحریم‌های سفت‌وسخت غرب علیه روسیه، بسیاری از شرکت‌ها و صنایع غربی،  این کشور را ترک کردند. در این بین خودروسازان مطرح دنیا که سال‌ها در روسیه فعالیت داشتند در زمره شرکت‌هایی بودند که از این کشور خارج شدند. بدین ترتیب بازار خودروی روسیه خالی از خودروهای تولیدی این شرکت‌ها شد، به نحوی که کمبود خودرو بازار این کشور را بحرانی کرد. در این بین خودروسازان و قطعه‌سازان تحریم‌زده ایران، با ایده کسب سهمی از بازار روسیه با شرکت در نمایشگاه‌های مختلف و عقد قرارداد و تفاهم‌نامه‌هایی، آمادگی خود را برای حضور در بازار روسیه اعلام کردند. حتی اظهارنظرهایی مبنی بر صادرات خودروی تارا و شاهین هم شنیده شد که ظاهرا هنوز اتفاق خاصی در این زمینه رخ نداده است.

در همین حین چینی‌ها نیز که از مدت‌ها پیش در بازار خودروی روسیه حضور داشتند، گام‌های بلندی با حمایت و دیپلماسی قوی دولت برای تصاحب سهم بیشتر از بازار این کشور برداشتند که به نظر می‌رسد، آنها در این زمینه با موفقیت برنامه‌های خود را پیش می‌برند. بدین ترتیب به نظر می‌رسید که با توجه به کمبود محسوس خودرو و مشکلات عرضه خودرو به دلیل تحریم‌ها، هر بازیگر جدیدی با استقبال مثبت بازار خودروی روسیه روبه‌رو خواهد شد؛ این در شرایطی است که ظاهرا ایران نتوانسته چندان در این بازار با موفقیت عمل کند. حالا سوال اینجاست که نتیجه ۱۲تفاهم‌نامه همکاری بین شرکت‌های خودروساز و قطعه‌ساز ایرانی و روسی که شهریور ماه سال گذشته به مبلغ ۷۰۰میلیون یورو امضا شد چه بود؟

 یا نتیجه ادعای مدیران ایران خودرو و سایپا که پی‌در‌پی از برنامه‌های خود برای صادرات به روسیه گفته‌اند، ازجمله اینکه مدیرعامل سایپا عنوان کرده برای صادرات ۱۲۰هزار خودروی سواری و تجاری به روسیه قرارداد منعقد شده است، چه شد؟ یا مثلا ایران خودرویی‌ها عنوان کرده بودند که مشتریان روسی، تارا و دنا را پسندیده‌اند و قرار است هزاران دستگاه از این خودروها راهی بازار روسیه شود. حالا آنچه در واقعیت اتفاق افتاده، این است که یک مقام روسی چندی پیش از گرانی خودروهای ایرانی گلایه کرد و از سوی دیگر در حرکتی معکوس، زمینه صادرات یک خودروی روسی به ایران نیز فراهم شده است.

چرا روسیه ایران را پس زد؟

همان‌طور که در ابتدای گزارش عنوان شد، صادرات خودروهای چینی به روسیه، این کشور را به بزرگ‌ترین صادرکننده خودروی جهان تبدیل کرده است؛ این در شرایطی است که پیش از این ژاپن به عنوان بزرگ‌ترین کشور صادرکننده خودرو مورد تاکید بود. اما خودروسازی ایران ظاهرا در بین راه مانده است و توان فعالیت در بازار روسیه ندارد و حالا در جهتی عکس قرار است خودروساز این کشور، محصولات خود را به ایران صادر کند. اینکه چرا چین به واسطه بازار روسیه به عرش اعلا رسیده، اماایران در میانه راه از نفس افتاده دلایل بی‌شماری دارد.

در مورد دلایل این اتفاق آرش محبی‌نژاد، دبیر انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان، معتقد است که حضور در بازار خودرو و قطعه روسیه از بوروکراسی پیچیده‌ای پیروی می‌کند، چرا که سیاستگذار این دو صنعت دولت است. وی به مشکلات و چالش‌های زنجیره خودروسازی کشورمان اشاره می‌کند و اینکه تحریم‌های داخلی و خارجی نفس این صنعت را گرفته و اجازه فعالیت در کشورهایی همچون روسیه را نمی‌دهد. محبی‌نژاد رمز موفقیت چینی‌ها در بازار خودروی روسیه را مناسبات سیاسی و تجاری دو کشور، دیپلماسی قوی و همچنین حمایت‌های دولت از خودروسازان این کشور می‌داند.

بر این اساس اگرچه خودروسازی ایران و چین از لحاظ تولید و کیفیت در قیاس با یکدیگر نیستند اما با تمهیداتی از سوی دولت و سیاستگذار خودرو، بازار روسیه می‌توانست برای ایران بازاری قابل‌اتکا باشد. اما بازار این کشور را نیز همچون پایگاه‌های صادراتی ایران در کشورهای آفریقایی یا همسایه، می‌توان بازاری از‌دست‌رفته خواند. در این زمینه یک کارشناس خودرو می‌گوید که صنعت خودروی کشورمان با مشکلات ساختاری که دارد توان عرض‌اندام در دیگر کشورها را ندارد و اگر خواستار گشایشی در بازار‌های صادراتی هستیم بهتر است ابتدا چالش‌ها و مشکلات زیرساختی این شرکت‌ها حل شود.

برتری چین در روسیه

همانطور که در ابتدای گزارش عنوان شد چین به واسطه بازار روسیه، به بزرگ‌ترین صادر‌کننده خودروی جهان تبدیل شده است. در گزارشی که خبرگزاری راشاتودی به نقل از انجمن خودروسازان چین منتشر کرده، خودروسازان این کشور در ۱۱ماهه سال ۲۰۲۳، نزدیک به ۴.۴۱میلیون خودرو صادر کردند که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵۸درصد افزایش داشته است. این رقم از صادرات ژاپن در ۲۰۲۳ که انتظار می‌رود ۴.۳میلیون دستگاه باشد، پیشی گرفته است. بنا بر گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل دنیای اقتصاد، خروج خودروسازان ژاپنی و غربی از بازار روسیه در بحبوحه تحریم‌ها، افزایش صادرات خودروی چین به روسیه را رقم زده است.

آمار انجمن خودروسازان چینی نشان می‌دهد که این کشور در بازه زمانی ژانویه تا اکتبر، ۷۳۰هزار دستگاه خودرو به روسیه صادر کرده که هفت‌برابر بیشتر از مدت مشابه سال گذشته است. تجارت بین چین و روسیه در سال ۲۰۲۳ با رشد چشمگیری روبه‌رو شده است. این رشد به دلیل عوامل مختلفی از جمله تحریم‌های غرب علیه روسیه و جنگ تجاری مداوم بین ایالات متحده و چین است. به گفته سفیر چین در روسیه، همکاری در صنعت خودرو به یکی از مهم‌ترین عناصر تجارت دوجانبه این دو کشور تبدیل شده است، و چین به بزرگ‌ترین تامین‌کننده خودرو برای روسیه تبدیل شده و حجم صادرات خودرو از چین به روسیه هم از نظر تعداد و هم از نظر ارزش به طور قابل‌توجهی افزایش یافته است.

این دیپلمات معتقد است همکاری بین دو کشور در حال توسعه است و از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت پیشرفت چشمگیری داشته است. او تاکید می‌کند که پکن به مدت ۱۳سال متوالی بزرگ‌ترین شریک تجاری مسکو بوده و دامنه همکاری دوجانبه در حال گسترش است و علاقه شرکت‌های چینی به همکاری با روسیه در حال افزایش است.

آمارها نشان می‌دهد برندهای چینی در سال جاری بیش از ۹۰درصد از کل واردات خودروی روسیه را به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که خودروسازان اروپایی، آمریکایی، کره جنوبی و ژاپنی به دلیل تحریم‌های غرب علیه روسیه از بازار این کشور خارج شده‌اند. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، اخیرا اعلام کرده است که خودروهای چینی در این کشور محبوبیت روزافزونی پیدا کرده‌اند. وی همچنین معتقد است که خودروهای چینی به طور فعال برندهای اروپایی را از بازارهای جهانی کنار می‌زنند.

مکزیک در سال ۲۰۲۳ دومین بازار بزرگ صادرات خودروهای چینی بوده است. حجم صادرات خودروهای چینی به مکزیک در این سال با افزایش ۷۱درصدی به ۳۳۰هزار دستگاه رسید. براساس گزارش یک رسانه چینی، خودروسازان چینی در حال تلاش برای ایجاد یک پایگاه مشتری در مکزیک به عنوان سکوی پرش برای نفوذ نهایی به بازارهای ایالات متحده و کانادا هستند. داده‌ها همچنین نشان می‌دهند که صادرات خودروهای برقی و سایر وسایل نقلیه چین در بازه ژانویه تا اکتبر ۲۰۲۳، نسبت به سال قبل ۷۷درصد افزایش یافته و به ۱.۴۳میلیون دستگاه رسیده است. طبق گفته انجمن خودروسازان چین، صادرات خودروهای برقی چین در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۳، ۳۴درصد از کل صادرات خودرو در آن دوره را تشکیل می‌دادند. همچنین، بیشتر صادرات خودروهای برقی چین به اروپا و جنوب شرقی آسیا بوده است.